Yolgʻon: nima uchun bolalar yolgʻon gapirishadi va bunday holatda nima qilish kerak

Asosiy fikrlar:

• Bolalar uch yoshdan boshlab yolgʻon gapirishni boshlashadi
• Halollik muhimligini ta’kidlab, bolalarni haqiqatni gapirishga undash.
• Yolgʻon va yolgʻonga olib keladigan xatti-harakatlar bilan alohida shugʻullanish

Nega bolalar yolgʻon gapirishadi?

Bolalar  quyidagi holatlarda yolg’on gapirishlari mumkin:

• muammoga duch kelmasliklari uchun biror narsani yashirish.
• qanday javob berishingizni ko’rish.
• hikoyani yanada qiziqarli qilish.
• e’tiborni jalb qilish yoki o’zlarini yaxshiroq qilib koʻrasatish.
• ular xohlagan narsani berish – masalan, «Onam menga kechki ovqatdan oldin shirinliklar yeyishga ruxsat beradi».
• birovning his-tuyg’ularini ranjitib qo’yishdan saqlaning – bunday yolg’on ko’pincha «oq yolg’on» deb ataladi.

Bolalar qachon yolgʻon gapira boshlaydilar?

Bolalar yolg’on gapirishni erta yoshdan boshlab, odatda uch yoshdan boshlab o’rganishlari mumkin . Aynan o’sha paytda bolalar o’zlari bilmagan holda yolgʻon gapirib qo’yishadi, yani doimo bilmagan holda haqiqat bo’lmagan narsalarni aytishlari mumkin.

Bolalar 4-6 yoshda asosan  ko’proq yolg’on gapirishadi. Ular yuz ifodalari va ovozlarining ohangini gapirayotgan narsaga moslashtirib, yolg’on gapirishni yaxshiroq qilishlari mumkin. Agar siz bolalardan nima deyayotganlarini tushuntirishlarini so’rasangiz, ular hatto tushuntirib, ko’rsatib ham berishadi.

Bolalar o’sib ulg’aygan sayin,  ko’proq yolg’on gapirishlari mumkin. Yolg’on ham murakkablashadi, chunki bolalarda ko’proq so’z boyligi ortadi va boshqalarning fikrini yaxshiroq tushunishadi. O’smirlik davrida bolalar boshqalarning his-tuyg’ularini ranjitmaslik uchun muntazam ravishda oddiy yolg’onlar  gapiradilar.

Bolalarni haqiqatni gapirishga undash

Bolalar haqiqat va noto’g’ri o’rtasidagi farqni tushunish uchun yetarlicha katta bo’lganlarida, ularni haqiqatni gapirishga undash va qo’llab-quvvatlash kerak boladi. Siz buni oilangizda halollik muhimligini ta’kidlab, bolalarga yolg’on gapirsa nima bo’lishi mumkinligini tushunishga yordam berish orqali qilishingiz mumkin.

Mana bir nechta maslahatlar:

• Farzandlaringiz bilan yolg’on gapirish va haqiqatni gapirish haqida suhbatlar o’tkazing.
• Farzandingizga yolg’on gapirishga ehtiyoj sezadigan vaziyatlardan qochishga yordam bering. Misol uchun, agar siz bolangizdan sutni to’kib yubordimi yoki yo’qligini so’rasangiz, bolangiz yolg’on gapirish  vasvasasiga tushishi mumkin. Bunday vaziyatdan qochish uchun siz shunchaki aytishingiz mumkin: «Men sut bilan baxtsiz hodisa yuz berdi. Keling, tozalaymiz.
• Haqiqatni aytish uchun namuna bo’ling. Misol uchun, «Men bugun ish uchun yozgan hisobotimda xato qildim. Men xo’jayinimga aytdim, shunda tuzatib qoʻydim.»
• Farzandingizni janjalsiz yolg’on gapirishga undash uchun hazildan foydalaning. Misol uchun, maktabgacha yoshdagi bolangiz: «Mening ayiqcham o’rtog’im  sindirdi» deb aytishi mumkin. Siz shunday deyishingiz mumkin: «Qiziq, u nega bunday qildi?» Farzandingiz haqiqatni aytmaguncha  hazilni davom ettiring.

Uzun ertaklar: ularni qanday boshqarish kerak

Farzandingizning rivojlanishi uchun o’zini ko’rsatishi va o’z holatini tasavvur qilishi muhim ahamiyatga ega va bolangizni rag’batlantirib turishingiz  muhim. Ayniqsa, to’rt yoshgacha bo’lgan bolalar yolg’ondan ko’ra haqiqatni aytganida uni urshib berish o’rniga ularga o’zlari yaxshi koʻrgan narsalari bilan mukofotlang.

Farzandingiz biror narsa haqida hikoya tuzayotgan bo’lsa, siz shunday javob berishingiz mumkin: «Bu ajoyib hikoya – biz uni kitobga aylantira olamiz». Bu yolg’on gapirishni rag’batlantirmasdan, bolangizning tasavvurini rag’batlantirishdir.

Qasddan yolgʻon va oddiy  yolgʻon: ularni qanday hal qilish kerak

Farzandingiz ataylab yolg’on gapirsa, birinchi qadam bolangizga yolg’on gapirish yaxshi emasligini tushuntirishdir. Farzandingiz ham sababini bilishi kerak. Siz yolg’on gapirishni oila uchun ham salbiy holat ekanligini aytishingiz mumkin.

Keyingi qadam tegishli oqibatlardan foydalanishdir. Va oqibatlaridan foydalanganda, yolg’on va unga olib kelgan xatti-harakatlar bilan alohida shug’ullanishga harakat qiling. Misol uchun, agar farzandingiz devorlarga chizib, keyin bu haqda yolg’on gapirsa, bularning har biri uchun nima  oqibatlarga olib kelishini ayting. Ammo agar farzandingiz ichimlikni to’kib yuborish kabi xatosini yashirish uchun yolg’on gapirayotgan bo’lsa, siz yolg’onning natijasini ishlatishga qaror qilishingiz mumkin va keyin bolangiz qilgan ishini  birgalikda tozalashingiz mumkin.

Qasddan yolg’on gapirishga yordam beradigan boshqa fikrlar:

• Farzandingiz bilan yolg’on gapirish sizni qanday his qilishini, bu sizning farzandingiz bilan bo’lgan munosabatlaringizga qanday ta’sir qilishini va oilangiz va do’stlaringiz farzandingizga ishonishni to’xtatsa, qanday bo’lishi mumkinligi haqida xotirjam suhbatlashishga vaqt ajrating.
• Farzandingiz haqiqatni gapirmayotganini bilsangiz, har doim unga yolg’on gapirayotganini ayting. Lekin farzandingizdan doimo rostmi yoki yo‘qligini so‘ramaslikka harakat qiling, shuningdek, bolangizni “yolg‘onchi” deb atashdan saqlaning. Bu ko’proq yolg’on gapirishga olib kelishi mumkin. Ya’ni, agar bolangiz o’zini yolg’onchi deb hisoblasa, u yolg’on gapirishda davom etishi mumkin. Bunday holatda shunday deyishingiz mumkin: “ Yolg’on gapirish yomon bo’lmasligi mumkin, lekin yolg’oni ko’p ishlatish bu yomon».
• Farzandingiz yolg’on gapirmasligini osonlashtiring. Farzandingiz nima uchun yolg’on gapirayotgani haqida o’ylashdan boshlashingiz mumkin. Misol uchun, agar bolangiz sizning e’tiboringizni jalb qilish uchun yolg’on gapirsa, bolangizga e’tibor berish va uning o’ziga bo’lgan hurmatini oshirishning ijobiy usullarini ko’rib chiqing. Farzandingiz o’zi xohlagan narsalarni olish uchun yolg’on gapirayotgan bo’lsa, uning o’rniga bolangizga pul topish imkonini beruvchi mukofot tizimini ko’rib chiqing.

Jiddiy muammolar haqida yolgʻon gapirish

Ba’zida bolalar yolg’on gapirishadi yoki jiddiy muammolar haqida sir saqlashadi. Masalan, kattalar tomonidan zo’ravonlikka uchragan yoki boshqa bola tomonidan tahqirlangan bola ko’pincha yolg’on gapiradi, chunki ular aytsa, jazolanishidan qo’rqishadi.

Farzandingiz boshqa birovni himoya qilish uchun yolg‘on gapirayotganiga shubha qilsangiz, nima qilish kerak:

• Farzandingizni, agar u haqiqatni gapirsa, xavfsiz bo’lishiga ishontiring.
• Farzandingizga vaziyatni yaxshilash uchun hamma narsani qilishingizni bildiring.

Ba’zi bolalar o’g’irlik, olov yoqish yoki hayvonlarga zarar etkazish kabi jiddiyroq, salbiy yoki hatto noqonuniy xatti-harakatlarning bir qismi sifatida tez-tez yolg’on gapirishlari mumkin. Farzandingizning xulq-atvori, xavfsizligi yoki farovonligi haqida tashvishlansangiz, mutaxassislardan yordam olish haqida o’ylang.

Farzand tarbiyasiga oid bo’lgan eng yaxshi tavsiyalar jamlangan dasturni yuklab oling.

Linkni bosing: 👉 Farzandim dasturi