Vitaminlar va minerallar

Asosiy fikrlar:

• Bolalar oʻsishi, rivojlanishi va salomatligi uchun vitamin va minerallarga ehtiyoj katta.
• Bolalar vitaminlar va minerallarni turli xil oziq-ovqatlar iste’mol qilish orqali olishlari mumkin.
• Bolalarda vitamin yoki minerallar yetarli boʻlmasligi oʻsish va rivojlanish muammolariga olib kelishi mumkin.
• Oilangizning ratsionidagi vitaminlar va minerallar haqida oʻylayotgan boʻlsangiz, shifokoringiz bilan maslahatlashing.

Vitaminlar va minerallar manbalari:

Farzandingiz oʻsishi, rivojlanishi va salomatligi uchun juda koʻp zarur vitamin va minerallar mavjud. Ularga quyidagilar kiradi:

• A, B, C, D, E va K vitaminlari
• kalsiy, temir, yod va sink kabi minerallar.

Farzandingiz uchun vitamin va minerallarni yetarlicha olishining eng yaxshi usuli bu  quyidagi beshta sogʻlom oziq-ovqat guruhidan turli xil ovqatlar iste’mol qilishdir:

• sabzavotlar
• meva
• donli oziq-ovqat, non, makaron, nonushta donlari, guruch, makkajoʻxori va boshqalar
• kam yogʻli sut mahsulotlari, sut, yogurt va pishloq
• yogʻsiz goʻsht va baliq, tovuq, tuxum, dukkaklilar (loviya, no’xat va boshqalar) va yongʻoqlar.

Vitaminlar va ularni qayerdan olish kerak

Sizga va oilangizga kerak boʻlgan vitaminlar roʻyxati va ularni qayerdan olish mumkin:

A vitamini

Siz A vitaminini jigar, goʻsht, sut, tuxum, apelsin mevalari va sabzi, kartoshka kabi sabzavotlardan olasiz.  Koʻrish, sogʻlom teri, oʻsish, rivojlanish va yaxshi immunitet funksiyasi uchun A vitamini kerak.

Vitamin B1 (tiamin)

Siz B1 vitaminini baliq, ʻsht, xamirturush ekstraktlari, boshoqli mahsulotlardan tayyorlangan ovqatlardan olishingiz mumkin.  B1 vitamini asab tizimi va mushaklarning toʻgʻri ishlashi uchun oziq-ovqatlardan energiya ajratishga yordam beradi,

B2 vitamini (oqsil vitamini)

Siz B2 vitaminini sut, qatiq, goʻsht, pishloq, xamirturush ekstraktlari, tuxum, donli non boshoqli mahsulotlardan olasiz. Vitamin B2 oziq-ovqat orqali energiya olishga yordam beradi.

Vitamin B3 (niatsin)

Siz B3 vitaminini goʻsht, baliq, tovuq, yongʻoq va xamirturush ekstraktlaridan olasiz. Vitamin B3 oziq-ovqatdan energiya ajratishga yordam beradi.

Vitamin B6 (piridoksin)

Siz B6 vitaminini goʻsht, baliq, donli ovqatlar, sabzavotlar va yongʻoqlardan olasiz. Vitamin B6 oqsildan energiya chiqaradi va qizil qon hujayralari ishlab chiqarish va miya faoliyatiga yordam beradi.

Vitamin B12 (kobalamin)

Siz B12 vitaminini hayvon mahsulotlaridan, jumladan goʻsht, baliq, tuxum va sutdan, shuningdek, boshoqli kyupralardan olasiz. B12 vitamini qizil qon hujayralari ishlab chiqarishga yordam beradi va oʻsishni ragʻbatlantiradi.

S vitamini (askorbin kislotasi)

Siz meva va sabzavotlardan, ayniqsa kivi kabi sitrus mevalaridan, qalampir va kartoshkadan S vitamini olasiz. S vitamini kollagen(terini yoshartirib koʻrsatadigan oqsil turi) hosil qiladi va infeksiyalarga qarshi kurashishga shuningdek, ovqatdagi temirni singdirishga yordam beradi. Bundan tashqari, suyaklar, tishlar va milk sogʻlom boʻladi.

D vitamini

Bizning tanamiz toʻgʻridan-toʻgʻri quyosh nuri teriga yetarlicha tushganda, bizga kerakli D vitaminining koʻp qismini ishlab chiqaradi. Yogʻli baliq, baliq jigari yogʻlari, tuxum sarigʻi, qoʻziqorin, sariyogʻ va margarinda D vitamin oz miqdorda mavjud. D vitamini suyaklarni mustahkam va sogʻlom saqlash uchun kalsiyni tanamizga singishiga yordam beradi.

E vitamini

Siz E vitaminini kungaboqar va oʻsimlik yogʻlari, margarin, urugʻlar va yongʻoqlardan olasiz. E vitamini immunitet tizimini mustahkamlaydi va sogʻlom teri va koʻzlarning ravshanligiga yordam beradi.

K vitamini

Siz K vitaminini koʻkat va ismaloq kabi yashil bargli sabzavotlardan, shuningdek tuxum va loviyadan olasiz. Ichaklaringizdagi sogʻlom bakteriyalar K vitaminini ham hosil qiladi. K vitamini qonning ivishiga yordam beradi.

Folat (foliy kislotasi)

Folatni yashil bargli sabzavotlar, jigar, dukkaklilar va don mahsulotlaridan olasiz. Folat oqsilni oʻzlashtirishga va yangi qon hujayralari va DNKni shakllantirishga yordam beradi. Homiladorlikdan oldin va homiladorlik paytida yetarli miqdorda folat olish asab naychalari nuqsonlarining oldini olishga yordam beradi. Oziq-ovqatlarni tayyorlash va qayta ishlash masalan, kanservalash jarayonida  oziq-ovqat tarkibidagi folat miqdorini kamaytiradi.

Minerallar va ularni olish usullari

Quyida sizga va oilangizga kerak boʻlgan minerallar roʻyxati va ularni qanday olish mumkin.

Kalsiy

Siz kalsiyni sut, pishloq va qatiq kabi sut mahsulotlaridan, sardalya va qizil ikra kabi baliqlardan, yoki yashil bargli sabzavotlardan olasiz. Kalsiy suyaklar va tishlarni kuchli boʻlishiga yordam beradi.

Yod

Siz yodni dengiz mahsulotlari, yodga boy tuproqda yetishtirilgan sabzavotlar, yodlangan tuz va yodlangan tuz bilan tayyorlangan nondan olasiz. Ko’pchilik novvoyxonalar va supermarket nonlari yodlangan tuz bilan tayyorlanadi, bu koʻpchilikka yetarli miqdorda yod beradi. Yod normal oʻsish va toʻqimalarning rivojlanishi uchun zarurdir va hujayralaringiz energiya ishlab chiqarish va kisloroddan foydalanish usullarini boshqarishga yordam beradi. Homilador ayollarda yodga ehtiyoj koʻp.

Temir

Siz temirni goʻsht, jigar, tovuq, dengiz mahsulotlari, quritilgan loviya, tuxum sarigʻi va donli mahsulotlardan olasiz. Temir, ayniqsa, miya faoliyati va qizil qon hujayralari ishlab chiqarish uchun muhim ahamiyatga ega, shuningdek, u kislorodni tanada saqlashga yordam beradi.

Sink

Siz sinkni goʻsht, tovuq, dengiz mahsulotlari, sut, urugʻlar va butun donli mahsulotlardan olasiz. Sink oʻsish, yaralarni davolash va immunitet tizimining ishlashiga yordam beradi.

Boshqa muhim minerallarga fosfor, magniy, mis, marganets va xrom kiradi.

Vitamin va minerallarning yetishmasligi

Farzandingiz ma’lum vaqt davomida yetarli vitamin yoki minerallarni olmagan boʻlsa, bu koʻpincha «yetishmovchilik»ka olib keladi.

Vitamin yetishmasligi

Dunyodagi bolalarda eng koʻp uchraydigan vitamin yetishmasligi:

D vitamini: D vitamini yetishmasligi raxit va suyak kasalliklariga olib kelishi mumkin.

 B12 vitamini: B12 vitaminining yetishmasligi anemiyaning bir shakliga olib kelishi mumkin. Vegetarian boʻlgan oilalar boyitilgan oziq-ovqatlardan yetarli miqdorda B12 vitamini olish qiyin boʻlishi mumkin.  Ular qoʻshimchalar olishlari kerak boʻlishi mumkin.

Minerallarning yetishmasligi

Dunyodagi bolalarda eng koʻp uchraydigan minerallar yetishmasligi:

Kalsiy: yetarli miqdorda kalsiy boʻlmasligi raxit, osteopeniya va osteoporozga olib kelishi mumkin.

Yod: yetarli miqdorda yod boʻlmasligi turli aqliy zaiflik kabi kasalliklarga olib kelishi mumkin.

Temir: bolalarda kattalarga qaraganda temir tanqisligi xavfi yuqori, chunki bolalar rivojlanishida temirning ahamiyati katta. Bundan tashqari, ular vegetarian yoki vegetarian taomlarini iste’mol qilsalar, cheklangan turli xil ovqatlar iste’mol qilsalar,  yoki oshqozon-ichak kasalliklari bilan ogʻrishsa, temir miqdori kam bo’lishi mumkin. Oʻsmir qizlarning hayz koʻrishlari tez-tez, uzoq davom etadigan yoki juda ogʻir boʻlishi mumkin. Temir tanqisligi charchoqqa, diqqatning yetishmasligiga va terining oqarib ketishiga olib kelishi mumkin.

Rux: uzoq vaqt davomida cheklangan parhezga ega boʻlgan bolalar, shuningdek, vegetarian yoki vegetarian dietani iste’mol qiladiganlar, koʻpincha sinkni yetarli darajada olmaydilar. Sink yetishmovchiligi bolangizning oʻsishini sekinlashtirishi mumkin.

Turli xil dietalar vitamin va minerallarni iste’mol qilishga qanday ta’sir qilishi mumkin

Farzandingiz cheklangan dietaga ega boʻlsa, bolangiz yetarli miqdorda vitamin va minerallar olishiga e’tiborli boʻlishingiz kerak.

Masalan, vegetarian dietalar yoki vegetarianlar dietasi yetarli miqdorda temir olishni qiyinlashtirishi mumkin. Oziq-ovqat allergiyalari ham farzandingiz uchun kaltsiy kabi ozuqa moddalarini yetarlicha olishini qiyinlashtirishi mumkin.

Ovqatni hazm qilishda surunkali kasalligi boʻlgan bolalarda  standart sogʻlom parhezdagi vitaminlar va minerallar yetarli boʻlmasligi mumkin. Shifokor yoki dietolog sizga nima qilishingiz kerakligini aniqlashda yordam berishi mumkin.

Shirinliklar, chips yoki tort kabi vaqtinchalik qorin toʻydiradigan mahsulotlarni iste’mol qilishi va buning natijasida farzandingiz yetarli darajada ovqat iste’mol qilmasligi ham yetarli miqdordagi vitamin va minerallarni qabul qila olmasligiga sabab boʻladi. Bunday holllarda ba’zan bu mahsulotlarni cheklab koʻrishingiz mumkin.

Vitamin va mineral qoʻshimchalar

Bizning tanamizga ozgina miqdorda vitaminlar va minerallar kerak koʻp boʻlsa ham yaxshi emas.

Ba’zi vitaminlarning katta miqdori aslida xavfli boʻlishi mumkin. Misol uchun, agar A vitamini ortiqcha miqdorda qabul qilinsa, organizmda toʻplanadi. Ba’zi minerallarning katta dozalari ham muammolarga olib kelishi mumkin.

Farzandingizda ba’zi vitaminlar yoki minerallar kam deb hisoblasangiz va ushbu vitamin va minerallarni oʻz ichiga olgan koʻproq ovqat iste’mol qildira olmasangiz, maslahat uchun shifokor yoki dietologga murojaat qiling. Ular bolangizga tegishli qoʻshimcha olishni taklif qilishlari mumkin.