Oldindan rejalashtirish: xatti-harakatlarni boshqarish usullari

Asosiy fikrlar

• Ba’zi vaziyatlar bolalarning yomon xatti-harakatlarini yuzaga kelish ehtimolini oshiradi – masalan, avtomobil sayohatlari, xarid qilish va hokazo.
• Oldindan rejalashtirish ushbu vaziyatlarni boshqarishga yordam beradi va bolalarning xatti-harakatlarini yaxshilaydi.
• Ushbu qoʻllanmadagi 6 bosqich oldindan rejalashtirishingizga yordam beradi. Qiyin vaziyatlarni aniqlashdan boshlang va keyin ularni qanday hal qilishni oʻylab ko’ring.

Nima uchun oldindan rejalashtirish xatti-harakatlarni boshqarishga yordam beradi

Xarid qilish, mashinada sayohat qilish, qoʻngʻiroq qilish, uchrashuvlarga borish, doʻstlarni ziyorat qilish – bularning barchasi bolalarning ehtiyojlarini qondirish va ular bilan birga bajarish qiyin  boʻlgan holatlardir. Bunday vaziyatlarda bolalar oʻzlarini yomon tutishlari tabiiy, va  bu ularning ota-onalari uchun ham qiyin boʻlishi mumkin. Oldindan rejalashtirish boʻyicha bizning 6 bosqichimiz sizga ushbu qiyin vaziyatlarni boshqarishda yordam beradi. Ushbu bosqichlar xulq-atvor muammolariga nima sabab boʻlayotgani va ular yuzaga kelganda nima qilish kerakligi haqida oʻylashga yordam beradi.

 1. Qiyin vaziyatlarni aniqlash va baholash

Oldindan rejalashtirishdan oldin, siz va farzandingiz uchun qiyin boʻlgan vaziyatlarni aniqlashingiz kerak. Farzandingiz xatti-harakatidan asabiylashgan, xafa boʻlgan yoki xijolat boʻlgan paytlaringiz boʻlishi mumkin.

Bunday holatlarni bartaraf etish uchun vaziyatni nima qiyinlashtirayotganini aniqlashga harakat qiling. Bularga juda koʻp talablar, vaqt bosimi yoki zerikishlar kiradimi? Yoki atrof-muhit bolangizni  qiyin xatti-harakatlarga olib keladimi?

Vaziyatdan qochish yoki kimdandir yordam soʻrash haqida oʻylash kerak. Misol uchun, siz doʻkonlarga borish oʻrniga onlayn xarid qilishingiz mumkin yoki siz xarid qilayotganda kimdirdan bolangizga qarab turishini  soʻrashingiz mumkin. Agar siz vaziyatdan qochib qutula olmasangiz yoki farzandingiz vaziyatni toʻgʻri tushunmayotgan boʻlsa, bunday holatlarda oldindan rejalashtirish yordam berishi mumkin.

 2. Boladan nima kutayotganligingizni aniq belgilang

Qiyin vaziyatga tushishdan oldin bolangiz bilan gaplashing. Ulardan nima kutayotganingizni va qanday xatti-harakatlar yaxshi ekanini bildiring.

Ba’zi oddiy qoidalarni tushuntirib, ba’zi bir taxminlaringizga oydinlik kiritishingiz mumkin . Masalan, shifokor kutish xonasining qoidalari: “past ovozda  gapiring”, “Tegishdan oldin so‘rang”, “O‘yinchoqlar va jurnallar bilan ehtiyot bòling». Kattaroq bolalar qoidalar to’g’risida qaror qabul qilishda qiynalmasligi mumkin. Farzandingiz qoidalarni eslab qolishi mumkin,agarda kop narsalar qilishi kerakligini aytmasangiz, ya’ni bosim ostida bòlmasa. Farzandingiz qoidalarga rioya qilganda va ularni buzganida nima bo’lishini oldindan kelishib olganingiz ma’qul . Misol uchun, shifokorning kutish xonasi uchun siz shunday deyishingiz mumkin: «Agar siz mening yonindan uzoqqa ketmasangiz va biror narsaga tegishdan oldin so’rasangiz, o’yinchoqlar bilan o’ynashingiz yoki kitoblarni o’qishingiz mumkin. Agar siz yaqin qolishni yoki so’ramasdan teginishni unutib qo’ysangiz, yonimdan bir zum ham siljimaysiz”.

Farzandingiz  undan nima kutayotganingizni tushunganiga ishonch hosil qiling. Katta yoshdagi bolalardan qilgan ishlarining oqibatlarini,yoki qoidalarni  tushuntirishlarini so’rashingiz mumkin. Buni qiyin vaziyatga kirishdan oldin, masalan, shifokorning operatsiya eshigidan o’tishdan oldin takrorlang.

 3. Farzandingizni oʻrganuvchi sifatida tasavvur qiling

Qiyin xulq-atvor bolada qiyin vaziyatni yengish qobiliyatiga ega emasligi sababli yuzaga kelishi mumkin. Shunday qilib, bolangizga kerakli ko’nikmalarni o’rganishga qanday yordam berishingiz haqida o’ylab kòrish kerak bòladi.

Bu bolangiz qanday ko’nikmalarni o’rganishi kerakligini aniqlashdan boshlanadi . Misol uchun, agar telefon qo’ng’iroqlari paytida muammolar yuzaga kelsa, bolangiz «Kechirasiz» deyishni o’rganishi, javob berishingizni kutishi, javobingizni qabul qilishi va band va jim turishi kerak bo’lishi mumkin. Farzandingizga nima qilish kerakligini tushuntirib, ko’rsatishingiz kerak bòladi.

Farzandingiz o’zini tutishning yangi usulini o’rganayotganda, agar u mashq qilish va osonroq vaziyatlarda muvaffaqiyatga erisha olsa, qolgan vaziyatlarda yordam beradi . Farzandingiz qandaydir vazifani to’g’ri qilganda maqtashni unutmang. Farzandingiz endi qiyin vaziyatlarda nima qilish kerakligini tushunib yetsa ,quydagi vaziytlarni sinab kòrish mumkin. Masalan:

• Xarid qilish: bir nechta mahsulot uchun bir nechta qisqa xarid sayohatlarini rejalashtiring.
• Tashrif / tashrif buyuruvchilar: do’stingiz yoki qarindoshingizdan bir qator qisqa muddatli tashriflarni tashkil qiling.
• Telefon qo’ng’iroqlari: do’stlaringiz yoki oilangiz bilan bir qator qisqa telefon qo’ng’iroqlarini tashkil qiling.

Farzandingizning kun tartibiga mos narsalarni rejalashtirsangiz, vaziyatni kamroq qiyinlashtirasiz va bolangizning o’rganishini yaxshilashingiz mumkin. Masalan, bolangiz uyquga ketganda yoki ovqatlantirganingizda keyin uchrashuv tayinlashga harakat qiling.

 4. Farzandingizni mashgʻul boʻlishiga yordam beradigan yo‘llarini rejalashtiring

Bolalaringiz uchun qiyin bòlgan vaziyatlarga yordam beruvchi faoliyatlarni rejalashtirish. Ichimlik, shirinliklar va bir nechta kichik, ammo qiziqarli narsalar – masalan, qogʻoz va rangli qalamlar, bloklar, har xil shakllar va kitoblarni birga koʻchaga olib chiqishga tayyorgarlik koʻrish» .

Sizning yordamingiz bilan maktabgacha yoshdagi bolalar va maktab yoshidagi bolalar qiziqarli mashgʻulotlarni oʻzlari rejalashtirishlari mumkin yoki ularni oʻzingiz qilayotgan ishlarga jalb qilishingiz mumkin. Misol uchun, oziq-ovqat xarid qilayotganda yoki pochta boʻlimida navbatda turganingizda, u yerda har xil oʻyinlar oʻylab topishingiz mumkin, yani bola zerikib qolmasligi uchun, masalan, har xil soʻz oʻyinlari. Bundan tashqari boshqa vaziyatlarda har xil oʻyinlar oʻylab topishingiz mumkin. Avtomobil sayohatlari yoki telefon qoʻngʻiroqlari uchun maxsus oʻyinlarni oʻtkazishingiz mumkin. Bu audiokitoblar, musiqa, stiker kitoblari va avtomobil karaoke yoki alifbo qidiruvi kabi oʻyinlar bo’lishi mumkin .

 5. Yaxshi xulq-atvorni ragʻbatlantirish

Qiyin vaziyatda oʻzingizga yoqadigan xatti-harakatni qidiring va ragʻbatlantiring. Vaqti-vaqti bilan nima qilayotganingizni oʻylash uchun vaqt ajrating va bolangizga ular qilayotgan ishlari sizga mamnun boʻlayotganini ularga bildiring.

Maqtov bolangizning  yaxshi xatti-harakatlarini takrorlash ehtimolini oshiradi. Farzandingizga oʻzini tutayotgan xulq-atvoridan nimani yoqtirishingizni aytsangiz, maqtov yaxshi qoʻl keladi. Farzandingiz harakat qilayotganini koʻrganingizda, hatto uni toʻgʻri tushunmasa ham, maqtashingiz mumkin.

Misol uchun, xarid qilish paytida  bolangiz yoningizda yurgani, jimgina gapirgani va narsalarni topishga yordam bergani uchun maqtashingiz mumkin. Agar qiyin vaziyat telefon qoʻngʻirog’i boʻlsa, bolangizni jim oʻynagani uchun qisqa vaqt suhbatni toʻxtatib, uni maqtab qoʻyishingiz mumkin.

 6. Bola bilan ķoʻproq suhbatlashish

Qiyin vaziyatga tushib olganingizdan keyin bolangiz bilan suhbatlashish bunday vazuyatda  yordam berishi mumkin. Suhbatingiz  davomida bolangiz yaxshi qilgan narsalarni ta’kidlab, birgalikda erishayotgan yutuqlarini nishonlang.

Farzandingizni yaxshi qilgan ishlari uchun maqtaganingizdan soʻng, kelajakda farzandingiz boshqacha qilishi mumkin boʻlgan 1-2 narsani ham koʻrsatishingiz mumkin. Bu keyingi safar maqsadlaringizga aylanishi mumkin.

Farzand tarbiyasiga oid bo’lgan eng yaxshi tavsiyalar jamlangan dasturni yuklab oling.

Linkni bosing: 👉 Farzandim dasturi