Maktab yoshidagi bolalar va o’smirlarning so’kinib gapirishi

Asosiy fikrlar     

• 5 yoshdan 11 yoshgacha bo’lgan bolalar his-tuyg’ularini ifodalash, munosabat bildirish yoki ijtimoiy hayotga moslashish uchun so’kinishi,qo’pol gapirishi mumkin.
• Bolalar bilan so’kinish haqida gaplashish maqsadga muvofiqdir. Ular ba’zi so’zlar boshqalarni jahlini chiqarishini yoki xafa qilishini tushunmasliklari mumkin.
• Siz bolalarga his-tuyg’ularini ifoda etishning boshqa usullarini topishga yordam berishingiz mumkin.
• Oilaviy qoidalar so’kinishlardan voz kechishga va ijobiy so’zlarni rag’batlantirishga yordam beradi.

So’kinish: nega bolalar buni qilishadi?

Maktab yoshidagi bolalar va o’smirlar so’kinishganda, odatda,bu salbiy his-tuyg’ularni bildirish uchun bo’ladi. Bu ko’pincha og’riqli, xafagarchilikka sababchi  yoki agressiyaga javob sifatida bo’ladi.

Bolalar  ijtimoiy hayotga moslashish uchun  so’kinish odatini chiqarishlari mumkin.  Ular guruhning bir qismi bo’lishga , kulgili bo’lib ajralib turishga yoki nutqlariga hayratlanarli qiymat qo’shishga harakat qilishadi.  Bolalar qo’pol gapirganda boshqalarga taqlid qilayotgan bo’lishi ham mumkin.

Ba’zi bolalar ota-onalari tomonidan noto’g’ri munosabatda tarbiyalangani uchun qo’pollikka o’rgangan bo’lishi mumkin.

 Bolalar so’kinib gapirganda: nima qilish kerak

Farzandingiz nima uchun qo’pollik qilayotganini bilsangiz, bu sizga javob berishning eng yaxshi usulini tanlashga yordam beradi.  Odatda maktab yoshidagi bolalar va o‘smirlar bilan ularning so‘z tanlashi haqida gaplashish yaxshi usul.  Ular so’kinish so’zining ma’nosini to’liq tushunishlari yoki umuman tushunmasligi mumkin.  Ammo ular bu so’zlar boshqalarni xafa qilishi mumkinligini tushunishadi.

Reaksiya bildirish uchun so’kinish

Sizning munosabatingiz, bolangiz yana so’kinishiga ta’sir qiladi.  Misol uchun, agar siz kulib qo’ysangiz yoki qattiq munosabatda bo’lsangiz, bolangiz e’tibordan zavqlanishi va buni yana qilish ehtimoli ko’proq bo’lishi mumkin.  Xotirjam bo‘ling va farzandingiz ishlatgan so‘z noto‘g‘ri ekanligini aniq tushuntiring.  Shuningdek, bu so’z boshqa odamlarning his-tuyg’ulariga zarar yetkazishi mumkinligini tushuntirishingiz muhim.

Ijtimoiy hayotga moslashish uchun uyat so’zlar aytish

Farzandingiz ijtimoiy hayotga moslashish uchun so’kinyapti deb o’ylasangiz, farzandingiz bilan nima uchun do’stlari so’kinadi deb o’ylashlari haqida gaplashib ko’ring.  Farzandingizga o’zini qabul qilishning boshqa usullari haqida gapirishingiz mumkin.  Masalan, bolangiz ishlatishi mumkin bo’lgan yana bir «ajoyib» ibora bo’lishi mumkin.

Bolalar o’sib ulg’ayganlarida, ular turli odamlar guruhlari bilan turli tillarni ishlatishlari mumkinligini eslatish yaxshidir – lekin ba’zi so’zlar hech qachon qabul qilinishi mumkin emas.  Kattaroq farzandingiz do’stlari atrofida so’kinmasligini kutish haqiqatga to’g’ri kelmasligi mumkin, ammo siz ularga qaysi so’zlar kamroq haqoratli ekanligini tushunishga yordam berishingiz mumkin.

G’azab va umidsizlikdan so’kinish

Agar so’kinish g’azab yoki umidsizlik tufayli bo’lsa, siz bolangizga o’z his-tuyg’ularini aytib berishga yordam berishingiz mumkin – masalan, «Sezib turibman,juda jahling chiqyapti».  Farzandingiz bu his-tuyg’ularni his qilishi to’g’ri ekanligini bilishi juda muhim, lekin ularni neytral so’zlar bilan ifodalashi kerak.

Farzandingizdagi g’azab va umidsizlikni bartaraf etishda yordam berishingiz kerak.ga Bunda siz bolangizga kuchli his-tuyg’ularni boshqarishning boshqa usullarini o’rgatishingiz mumkin, masalan, 10 gacha sanash, chuqur nafas olish yoki bu his-tuyg’ular haqida gapirish. Shuningdek, siz bolangizni haqoratli bo’lmagan boshqa so’zlardan foydalanishga undashingiz mumkin.  Misol uchun, siz va farzandingiz birgalikda kashf qilgan «flip» yoki «titray» yoki hatto kulgili so’zlarni taklif qilishingiz mumkin.

 So’kishdan voz kechtirish va yaxshi muomalani rag’batlantirish

Agar bolangizning qo’pol gapirishini to‘xtatmoqchi bo‘lsangiz, oilangizdagi kattalar maqbul tilni muhokama qilishlari , kelishib olishlari va buni farzandingiz bilan muhokama qilishlari ma’qul.  Siz tashqarida bo’lganingizda odamlarning bolangiz atrofida so’kinishlarini to’xtata olmaysiz, lekin siz bolangizga oilangizda nima maqbul ekanligini o’rganishga yordam berishingiz mumkin

Agar sizda muloyim tilga oid oilaviy qoidalaringiz boʻlsa, farzandingiz notoʻgʻri soʻz ishlatayotganini aniqlash osonroq boʻladi. Masalan, siz: «Iltimos, ijobiy so’zlarni ko’p ishlat » yoki «Unutma, bu bizning uyimizda ishlatadigan so’z emas» deb aytishingiz mumkin.

So’kib gapirish qoidalari bolalar bilan bir qatorda kattalarga ham taalluqli boʻlsa, bu bolalarni chalkashtirib yubormaydi. Farzandlaringiz so’kishdan qochishlarini istasangiz, siz va uyingizdagi boshqa kattalar ham undan qochishingiz kerak.

Oddiy qoidalar:

1. Farzandingizga uyda qabul qilinadigan ba’zi so’zlar maktabda (yoki cherkov yoki boshqa bolalar uylarida) qabul qilinmasligi mumkinligini tushuntiring. Turli joylarda har xil qoidalar mavjud.
2. Agar so’kishni to’xtatish qiyin bo’lsa, ishlatish uchun boshqa so’zlarni va qiyin vaziyatlarni hal qilishning boshqa usullarini o’ylab ko’ring. Misol uchun, jerkish,qo’pol gapirish o’rniga, «men juda xafa bo’ldim yoki g’azablanyapman» kabi so’zlarni aytishingiz mumkin.  Shunday qilib, siz his-tuyg’ularingizni ifodalashning yaxshi usullarini namuna qilasiz.  Farzandingiz sizni so’kayotganingizni eshitgan bo’lsa, bu sizning nima uchun so’kayotganingizni tushuntirishga yordam beradi.
3. Farzandingiz g‘azab yoki umidsizlikka to‘g‘riroq munosabatda bo‘layotganini ko‘rsangiz, uni maqtang. Misol uchun, agar bolangiz sizga do’stingiz ularni mazax qilish uchun so’kish so’zlarini ishlatayotganini aytsa, bolangizni vaziyatdan uzoqlashgani va bu so’zlarni o’zi ishlatmagani uchun uni maqtang.
4. Farzandingiz nimani ko’rishi, tinglashi va o’ynashidan xabardor bo’ling. Farzandingiz YouTube va TikTok kabi platformalarda nima koʻrayotganini kuzatib boring hamda teleshoular, filmlar, oʻyinlar va ilovalar uchun reytinglarni tekshiring.  Televizorlar, kompyuterlar va boshqa qurilmalarni osongina ko’rishingiz mumkin bo’lgan joylarda joylashtirish ham yaxshi fikr.

Bolalar so’kinish bilan chegaralarni chetga surganda

Boshqalarga qaratilgan har qanday haqoratli xatti-harakat yoki so’zlarga toqat qilmasligingizni aniq ayting.  Maktab yoshidagi bolalar boshqa odamlarning his-tuyg’ularini  tushuna olishadi.

Farzandingizga undan so’kinish so’zlarini eshitsangiz, oqibatlari qanday bo’lishini ayting – masalan, TV ko’rish vaqtini, cho’ntak puli va hokazo  imtiyozlardan mahrum qilishingizni ogohlantiring.

Farzandingizni odatdagidek so’kmagani uchun maqtang.  Yoki agar bolangiz uzoq vaqt so’kinmasdan yurgan bo’lsa, ularga odob-axloq va yaxshi so’zlarni ishlatganidan qanchalik faxrlanayotganingizni ayting.

 Bola bu so’zni qayerdan eshitadi?

Bolalar uydan tashqarida , ichida va ommaviy axborot vositalari orqali ko’plab manbalardan so’kish so’zlarini tanlaydilar.  Hamma bolalar ham ota-onasidan so’kinishni o’rganmaydilar.

Do’stlar va tengdoshlar ham bolangizga ta’sir qiladi.  Bolalar yangi so’zlarni o’zlashtirib olishadi, chunki ularning ijtimoiy doirasi o’yindoshlari, maktab do’stlari va katta yoshdagi bolalarni qamrab oladi.

Farzand tarbiyasiga oid bo’lgan eng yaxshi tavsiyalar jamlangan dasturni yuklab oling.

Linkni bosing: 👉 Farzandim dasturi