6-8 yoshli bolaning rivojlanishi

Asosiy fikrlar:

• Maktab yoshidagi bolalar mustaqil boʻlishni xohlashadi, lekin oilaviy munosabatlar hali ham uning rivojlanishga eng muhim ta’sir koʻrsatadi.
• 6-8 yoshli boladan murakkab oʻyin, kuchli doʻstlik, qiyin his-tuygʻular, nisbatan takomillashtirilgan fikrlash, jismoniy qobiliyatlar va boshqalarni kuting.
• Bolalarni gʻoyalarni oʻrganishga, kuchli tomonlariga e’tibor berishga, birgalikda oʻqishga va qiyin mavzular haqida gapirishga undash orqali rivojlanishni qoʻllab-quvvatlang.
• Farzandingiz rivojlanishidan xavotirda boʻlsangiz yoki sizga yordam kerak boʻlsa, shifokoringiz yoki boshqa sogʻliqni saqlash mutaxassisi bilan gaplashing.

6-8 yoshdagi bolaning rivojlanishi: uning jismoniy va ruhiy holatiga nimalar boʻlmoqda?

 Oʻyin va oʻrganish

Farzandingizning oʻyinlari bu paytda biroz murakkab. Bu yoshda bolalar koʻpincha maktabda yoki ommaviy axborot vositalarida duch kelgan koʻrgan oʻyinlarni oʻynaydilar

Farzandingiz oʻz xatti-harakati va his-tuygʻularini nazorat qilishni yaxshi bilganligi sababli, bolangiz qoidalarni oʻz ichiga olgan oʻyinlarni, shuningdek, gʻalaba qozonish, magʻlub etish va adolatli oʻynashni yaxshi biladi.

Farzandingiz ham doʻstlashish va doʻst boʻlishini yoqtiradi. Doʻstlik bolalarga tegishlilik tuygʻusini beradi va ularga narsalarni baham koʻrish va muzokaralar olib borish kabi asosiy ijtimoiy koʻnikmalarni oʻrganish va mashq qilishda yordam beradi.

Doʻstlik ham qiyin boʻlishi mumkin, chunki doʻstlar ba’zida xoʻjayin yoki oʻta ehtiyotkor munosabatda boʻlishi mumkin. Ba’zida doʻstlar bolangizni tashqarida qoldirishi mumkin. Farzandingiz bilan munosabatlarning aksariyati ijobiy boʻladi, lekin qoʻrqitish belgilariga e’tibor bering.

Farzandingiz bir jinsdagi bolalar bilan koʻproq oʻynashni boshlashi mumkin.

Tuygʻular

Bolalar ota-onalar va oʻqituvchilar kabi oʻz hayotlarida muhim boʻlgan kattalarni xursand qilishni xohlashadi.  Shunday qilib, «toʻgʻri yoʻl» tutish, sizni mamnun etish farzandingiz uchun juda muhim boʻlib qolganini sezishingiz mumkin. Boshqa tomondan, ba’zida bolangiz oʻziga haddan tashqari ishongandek tuyulishi mumkin.

Farzandingiz tezda uyaladi va boshqalarning qarashlari va eʼtiborlariga sezgir. Darhaqiqat, oila va doʻstlar qaygʻuga tushganda, farzandingiz hamdard boʻladi. Ammo ba’zida bolangiz oʻzini juda tanqid qilishi mumkin va diqqatini oʻzi yaxshi qiladigan narsalarga qaratish uchun sizning yordamingizga muhtoj boʻlishi mumkin.

Farzandingiz ofat va qaygʻuli yangiliklardan koʻproq xabardor ekanini sezishingiz mumkin. Bu oʻsib borayotgan xabardorlik ba’zi tashvish va qoʻrquvni keltirib chiqarishi mumkin, shuning uchun qiyin mavzular haqida suhbatlashish bolangizga narsalarni tushunishga yordam beradi.

Fikrlash

Bolalar sabab va ta’sir oʻrtasidagi munosabatni yaxshiroq tushunadilar. Ular oʻz harakatlarining boshqa odamlarga qanday ta’sir qilishini koʻrishni boshlaydilar.

Xotira ham yaxshilanmoqda va farzandingiz ob’yektlarni hajmi, shakli va rangi boʻyicha guruhlashi mumkin.  Farzandingiz raqamlarni yaxshi tushunadi va qoʻshish va ayirish kabi oddiy matematik muammolarni bajara oladi.

Farzandingiz dunyoni oʻrganishda davom etar ekan, koʻplab savollarga tayyor boʻling. Farzandingiz narsalar qanday ishlashini koʻrish uchun kichik tajribalar qilishi mumkin – masalan, hojatxonani sovun bilan toʻldirishi, quruqchoy, guruch kabilarga suv solib koʻrishi va hokazolar.

Bu yoshda juda koʻp narsa sodir boʻladi, shuning uchun bolangiz osongina chalgʻisa va sizdan kichik soʻrovlar, koʻrsatmalarni unutib qoʻysa hayron boʻlmang.

Suhbatlashish va muloqot qilish

Bolalar oʻzlarining fikrlari va his-tuygʻularini oʻrganish uchun yanada murakkab yoʻnalishlarga amal qilishlari va gʻalati tildan foydalanishlari mumkin. Oʻrtacha sakkiz yoshli bola har kuni 20 ga yaqin yangi soʻzlarni, asosan, oʻqish yoki koʻrsatuvlar tomosha qilish orqali oʻrganadi.

Farzandingiz endi uzoqroq va murakkabroq suhbatlarga ega va siz ularning barcha nutqlarini tushunishingiz kerak.

Sakkiz yoshida farzandingiz fikr bildirishni oʻrganadi, ertak aytib berishda juda koʻp kuch va hissiyotlarga ega boʻladi. Farzandingiz oddiy retseptga amal qilishi, kundalik hayotga asoslangan hikoyalar yozishi, xabar yozishi va kechasi yotoqda mustaqil ravishda kitob oʻqishi mumkin.

Harakatlanuvchi

Bu yoshda bolalar jismoniy chegaralarini sinab koʻrishni va zig-zag naqshida yugurish, zinapoyadan pastga sakrash, aylanish va kichik toʻplarni ushlash kabi murakkabroq harakat qobiliyatlarini rivojlantirishni yoqtiradilar.

Farzandingiz toʻp tepish uchun yugurish yoki arqonni burilganda sakrab oʻtish kabi qoʻpol motorikasini birlashtirib bajara oladi. Ushbu jismoniy koʻnikmalar farzandingiz ularni qanchalik tez-tez bajarishiga bogʻliq. Raqs darslari, tennis va futbol kabi tizimli sport turlari yordam beradi, ammo yugurish, tepish, uloqtirish, aravachada yurish va boshqalar uchun koʻplab imkoniyatlar  yaratib berishingiz ham shunchalik muhim.

Nozik vosita qobiliyatlari hozirda yaxshi rivojlangan, shuning uchun farzandingiz endi sizning yordamingizsiz tishlarini yuvishi va boshqa kundalik gigiyena ishlarini bajarishi mumkin. Farzandingiz tartibsiz shakllarni kesib, maktab kitoblarida chiziqlar ichiga kichikroq harflar yozishi mumkin.

Kundalik hayot va xatti-harakatlar

Bu yoshda bolangizning hayoti oila, maktab, doʻstlar va maktabdan keyingi mashgʻulotlardan iborat. Bu paytda farzandingiz qobiqlar yoki kichik haykalchalar kabi narsalarni yigʻishni yoqtirishi mumkin.

Farzandingiz axloqi va qadriyatlari rivojlanmoqda va farzandingiz narsalar toʻgʻri yoki notoʻgʻri ekanligi haqida oʻz fikrlarini baham ko‘rishi mumkin. Bolalar, shuningdek, boshqalar nima qilayotganini koʻproq bilishadi.  Bu «Ular mendan koʻra yaxshiroq chizishadi» kabi taqqoslashlarga yoki aka-uka koʻproq narsani olayotganidan shikoyatlarga olib kelishi mumkin.

Bolalar yanada mustaqil boʻlib, nima qila olishlari va qila olmasligi haqida koʻproq gapirishni xohlashadi.  Bu mustaqillik bir qismi sifatida, ular uy atrofida koʻproq ishlarni yoqadi mumkin. Lekin ular uchun siz bilan vaqt oʻtkazish hali ham muhim.

Bu yoshda bolalar:

• hazil aytishni va ularning qobiliyatlari yoki xatti-harakatlarini gapirishni yaxshi koʻradilar – masalan, «Men bir vaqtning o’zida 10 ta gamburger yeyishim mumkin!»
• raqamlar va soʻzlarni aniqroq yozadi, lekin ular hali ham ba’zi harflarni chalkashtirib yuborishi mumkin – masalan, b/d va p/g
• imlo qobiliyatlariga qaraganda yaxshiroq oʻqishga ega boʻlishadi
• pul qiymatini tushunishni boshlab, hisoblash va pul saqlashdan zavqlanishadi
• siz esa ularning tashqi koʻrinishiga va kiyim yoki soch turmagi tendentsiyalariga koʻproq qiziqish bildiring
• fantaziya va haqiqat oʻrtasidagi farqni yaxshiroq aytib bering
• texnologiyadan foydalanishga va ekranda samarali va kamroq vaqt oʻtkazishga undang
• odamlar koʻpincha qizlar va oʻgʻil bolalarning jinsi tufayli muayyan yoʻl tutishlarini oʻrganing

 6-8 yoshdagi bolaning rivojlanishiga yordam berish

Farzandingizning ushbu yoshda rivojlanishiga yordam beradigan ba’zi oddiy narsalarni qilishingiz mumkin:

•  Farzandingizning kuchli va ijobiy fazilatlarini tan olish orqali uning oʻzini oʻzi qadrlashi va oʻziga ishonchini mustahkamlang. Ba’zan bolalarning oʻzini oʻzi qadrlashi boshlangʻich maktab yillarida pasayadi, chunki ular oʻz-oʻzini tanqid qilish va oʻzlarini boshqalar bilan solishtirishadi.
•  Farzandingizga yangi narsalarni sinab koʻrish va xato qilishingizni koʻrishiga imkon bering. Bu bolangizga oʻrganish va takomillashtirish xato qilish mumkin ekanligini tushunishga yordam beradi, lekin asosiysi hech qachon taslim boʻlmaslikdir.
• Farzandingizga kashf qilish va oʻrganish imkoniyatini bering. Uyda ular stakanlar, termometrlar, kattalashtiruvchi koʻzoynaklar va narsalarni saqlash uchun idishlar bilan tajriba oʻtkazishlari mumkin.  Tashqarida siz mahalliy park yoki tabiat qoʻriqxonasini birgalikda kashf qilishingiz mumkin.
•  Birga oʻynash uchun vaqt ajrating. Bu yoshda oʻynash hali ham juda muhim. Farzandingizga oʻyin vaqtini qanday oʻtkazishni tanlashiga ruxsat bering. Farzandingiz tashqariga chiqib, toʻp otishni, arqondan sakrashni yoki uyda qolib, rasm chizishni xohlashi mumkin.
•  Farzandingiz bilan oʻqing. Oʻqish undagi savodxonlikni rivojlantirish uchun juda muhimdir. Farzandingiz oʻqishni oʻrganayotganda, bolangiz sizga kitob oʻqishiga harakat qiling. Hikoya aytib berish yoki oʻz kitobingizni yaratish kabi savodxonlik mashgʻulotlarini ham sinab koʻrishingiz mumkin.
•  Farzandingizni xatti-harakatlarining oqibatlaridan xabardor boʻlishga va narsalarni boshqa odamlarning nuqtai nazaridan koʻrishga undash. Buni “Sizningcha, Abdullo buni qilganingizda oʻzini qanday his qiladi?” kabi savollarni berish orqali buni amalga oshirishingiz mumkin.
•  Farzandingiz bilan fikr almashing va muhim masalalarni muhokama qiling. Bu sizga farzandingiz bilan bogʻlanishingizga yordam beradi va uning gʻoyalari sizni qiziqtiradi. Farzandingiz ulgʻaygan sari, kerak boʻlganda, oilada qaror qabul qilishda ishtirok etishiga ruxsat bering.
•  Farzandingiz bilan oʻgʻil va qizlarga teng munosabatda boʻlish, qizlar va ayollarni hurmat qilish haqida suhbatlashing.

Maktab yoshidagi bolani tarbiyalash

Ota-ona sifatida siz doimo oʻrganasiz. Oʻzingiz bilgan narsangizga ishonchingiz komil boʻlishi lozim. Bundan tashqari, biror narsani bilmasligingizni tan olish va savollar berish yoki yordam olish yaxshidir.

Farzandingizga gʻamxoʻrlik qilishga e’tibor qaratsangiz, oʻzingizga qarashga vaqtingiz qolmasligi mumkin. Lekin oʻzingizga ham vaqt va e’tibor ajratish orqali bolangizga oʻzini-oʻzi qadrlashni oʻrgatasiz.

Ba’zan oʻzingizni xafa yoki haddan tashqari koʻp bosimda his qilishingiz mumkin. Oʻzingizni xotirjam his qilguningizcha biroz boʻsh  vaqt ajratsangiz maʼqul. Farzandingizni xavfsiz joyga qoʻying yoki boshqa birovdan bolangizga bir muddat qarashini soʻrang. Chuqur nafas olish uchun boshqa xonaga borib koʻring oila a’zolaringiz yoki doʻstingizga qoʻngʻiroq qilib, gaplashib koʻring.

Hech qachon bolani silkitmang, urmang yoki  haqorat qilmang. Farzandingizga psixologik travma zarar yetkazish xavfi bor.

6-8 yoshda bolaning rivojlanishi haqida qaygʻurish kerak

Farzandingizda 6-8 yoshida biron bir tashvishingiz boʻlsa yoki quyidagi muammolardan birortasi borligini sezsangiz, shifokoringizga murojaat qiling.

Muloqot va tushunishda quyidagilar bor boʻlsa, demak ahvol qoniqarsiz va shifokorga murojaat qilish lozim

• gaplashayotganda duduqlanadi
• koʻrsatmalarga amal qilishda qiynaladi.

 Xulq-atvor va oʻyin

• doʻstlashishni qiyin deb biladi
• sakray olmaydi, tez toliqadi
• uzoq vaqt bir joyda oʻtirishda qiynaladi
• boshqa bolalar bilan tajovuzkor munosabatda boʻladi
• maktabga borishdan qoʻrqayotganga oʻxshaydi yoki maktabga borishdan bosh tortadi.

 Kundalik mahorat

• mustaqil ravishda kiyinish yoki yechinishni eplay olmaydi
• kunduzi siyib qoʻyadi
• sakkiz yoshida ham tunda muntazam ho’llab qo’yadi.

Farzandingiz har qanday yoshda bir paytlar ega boʻlgan koʻnikmalarini sezilarli va doimiy ravishda unutib qoʻysa, siz bola salomatligi boʻyicha mutaxassisga murojaat qilishingiz kerak.