Intizom va xulq-atvorini tarbiyalash: chaqaloqlar va bolalar

Asosiy nuqtalar:

• Intizom – bu bolaga o’zini qanday tutishni o’rgatishdir.
• Agar farzandingiz bilan iliq va mehrli munosabatda bo’lsangiz, intizom tez qabul qilinadi.
• Ular o’zlarini xavfsiz va xotirjam his qilishlarida iliq va mehrli munosabat muhim ahamiyat kasb etadi.
• Kichkintoylar va voyaga yetgan bolalar uchun intizom bu chegarani belgilash va oqibatlarini anglash, shu bilan birga, yaxshi xulq-atvorni rag’batlantirish demakdir.

Intizom bu…

Tartib-intizom — bolangizga o’zini qanday tutish yoki tutmaslik kerakligini o’rganishga yordam beradigan asosiy vosita. Farzandingiz bilan iliq va mehrli munosabatda bo’lishingiz intizom bilan bog’liq ko’plab muammolarga oson yechim topishingizda yordam beradi.

Intizom jazoni anglatmaydi. Aslida, intizom va intizom strategiyasi ijobiy tushunchalardir. Ular gapirish va tinglashga asoslangan bo’lib, bolalarni quyidagilarga yo’naltiradi:

• xulq-atvor mosligini bilish: u uyda bo’ladimi, do’stining uyida, bola parvarishida, maktabgacha taʼlim muassasasi yoki maktabda — qayerda bo’lmasin o’zini yaxshi tutish;
• xatti-harakatlarini boshqarish, boshqalar bilan yaxshi munosabatda bo’lish kabi muhim ko’nikmalarni rivojlantirish;
• his-tuyg’ularini tushunish, boshqarish va ifoda etishni o’rganish kabilar.

Intizomga yondashish

Intizomga yondashuvni tanlash bu to’g’ri muvozanatni topish demakdir.

Tartibning yetarli emasligi ota-ona nazoratining yo’qotilishi va natijada, bolalarning ularga nisbatan ishonchsizligiga sabab bo’luvchi harakatlariga olib kelishi mumkin. Haddan tashqari salbiy intizom, maqtov va mukofotlarning yetarli emasligi bolalarning qo’rqqanidan o’zini yaxshi tutishiga sabab bo’ladi.  Bu esa bolalar voyaga yetgach o’ziga nisbatan ishonchining yetishmasligi va keyinchalik oddiy vaziyatlarda ham tashvishlanishlariga sabab bo’ladi.

Intizom qat’iy, lekin adolatli bo’lganda yaxshi foyda beradi. Bu shuni anglatadiki, siz bolangizning uchun cheklovlar qo’yasiz, shu bilan birga, maqtov, mukofot va boshqa strategiyalar bilan ijobiy sifatlarini rag’batlantirasiz.

Sizning intizomga bo’lgan yondashuvingiz, shuningdek, ularga berayotgan tarbiyangiz bolangizning rivojlanish bosqichi va temperamentiga bog’liq bo’lishi shart.

Turli yoshdagi intizom

Farzandingiz rivojlanishining turli bosqichlarida vaziyatga qarab, intizomdan foydalanish usullarini o’zgartirishingiz kerak.

Chaqaloqlar
Ular o’z qobiliyatlarini sinab ko’rish uchun hamma narsani qilishadi. Ular biron bir narsani amalga oshirishdan zavqlanishadi. Masalan, sochingizni tortganda reaksiya olishni yaxshi ko’rishadi.

Ammo chaqaloqlar buning oqibatlarini tushunishmaydi. Shuningdek, to’g’ri va noto’g’ri o’rtasidagi farqni ham bilishmaydi.

Bu shuni anglatadiki, salbiy oqibatlar yoki jazo chaqaloqlar uchun qo’l kelmaydi.

Buning o’rniga, bolalar o’zlarini xavfsiz his qilishlari uchun iliq va mehrli g’amxo’rlik asqotishi mumkin. Shunday qilib, chaqalog’ingiz qachonki sochingizni tortganda, siz «yo’q» deb aytib, unga sochlaringizga qanday tekkaningizni ko’rsatasiz. Ehtimol, siz buni qayta-qayta qilishingiz kerak bo’lar, chunki ular birdaniga eslab qolishga qiynalishadi.

Kichkintoylar
Kichkintoylar ko’pincha umidsizlik, g’azab kabi katta his-tuyg’ular bilan kurashadilar. Chunki ularning ijtimoiy va emotsional ko’nikmalari endigina rivojlana boshlagan va ular buni mustaqil sinovdan o’tkazayotgan bo’lishi mumkin.

Siz bolangizga o’z his-tuyg’ularini boshqarishga, atrof-muhitni o’zgartirishga, chalg’itishga va qiyin vaziyatlarni oldindan rejalashtirishga yordam bera olasiz. Kichkintoylarning xulq-atvorini boshqarish bo’yicha maslahatlarimiz va vositalarimiz ularning asosiy ko’makchisi bo’lishi mumkin.

Maktabgacha yoshdagi bolalar
Uch yoshdan boshlab maktab yoshidagi bolalarning aksariyati nima maqbul va nima noto’g’ri ekanligini tushunishni boshlaydilar. Ular har xil xatti-harakatlarni sinab ko’rishadi va oqibatlari haqida bilib olgach, o’zlarini o’sha narsadan tiyishni boshlashadi. Siz ularga chegaralarni belgilash va ko’rmoqchi bo’lgan xatti-harakatlaringiz haqida aniq ma’lumot berish orqali yordam bera olasiz.

Bolalarning xatti-harakatlarini boshqarish bo’yicha maslahatlarimiz va vositalarimiz sizning intizom strategiyangizni bolangizning xatti-harakatlariga moslashtirish uchun qo’l keladi.

Maktab yoshidagi bolalar
Maktab yoshidagi bolalar turli joylarda: maktabda, uyda yoki kutubxonada o’zini qanday tutishni bilishadi. Ammo ular hali ham sizdan chegaralarni eslatib, yaxshi xulq-atvori uchun mukofot berishingizni kutishadi.

Tartib-intizom va yaxshi xulq-atvor tomon to’rt qadam!

Farzandingiz xulq-atvoridagi umid u uchun intizomning asosidir. Bu qanday qilib birinchi qadamni tashlashlik hisoblanadi.

1. Oilaviy qoidalar qabul qiling:

Boshlash uchun yaxshi 4 yoki 5 ta oilaviy qoidalar bo’lishi kerak. Masalan, qoidalar quyidagicha bo’lishi mumkin:

• Biz bir-birimiz bilan yaxshi muomalada gaplashamiz.
• Biz boshqa odamlarga g’amxo’rlik qilamiz.
• Hamma uy ishlariga yordam beradi.
• Biz o’z narsalarimizga g’amxo’rlik qilamiz kabilar…

2. Siz o’zingiz istagan fe’l-atvor bilan farzandlaringizga namuna bo’ling!

Ular siz nima qilayotganingizni kuzatib o’rganishadi. Farzandingizga o’zingiz yoqtirgan xulq-atvorni o’zingiz ko’rsatishingiz orqali o’rgatish oson kechadi. Masalan, agar siz uning ovqatlanish uchun o’tirishini xohlasangiz, oilaviy ovqat yeyishni uning ko’z oldida shakllantirib berishingiz kerak. Bu holat unga tarbiyadek yetib boradi va o’z o’zidan, avtomatik tarzda bu usulni qaytaradigan bo’ladi.

3. Farzandingizni yaxshi xulq-atvori uchun maqtang!

Maqtov – bu sizning bolangizga  xatti-harakatidan sizga nima yoqishini aytib berishingiz. Ular o’zlarini yaxshi tutgani uchun maqtovga sazovor bo’lganida keyinchalik har doim yaxshi tutishni xohlashadi.

Ta’riflovchi maqtov – ularga aynan nimani yoqtirishini aytish. Yaxshi xulq-atvorni rag’batlantirish yaxshidir. Masalan, «Ali, menga iltimos va rahmatni qay tarzda  ishlatganingiz juda yoqdi. Bu ajoyib odob!»

4. Aniq chegaralar va oqibatlarni belgilang:

Oilaviy qoidalarni buzish oqibatlari to’g’risidagi qarorni o’ylab ko’ring. Masalan, agar sizning sakkiz yoshli bolangiz uy yumushlarini bajarmagan bo’lsa, buning oqibati bir hafta mobaynida cho’ntak puli yo’qolishidir.

Agar siz har doim farzandingizning har bir xatti-harakatiga bir xil munosabatni ushlab qolsangiz, bolangiz keyingi safar ham sizdan aynan qanday munosabat kutishni bilib turadi.

Farzand tarbiyasiga oid bo’lgan eng yaxshi tavsiyalar jamlangan dasturni yuklab oling.

Linkni bosing: 👉 Farzandim dasturi