Bolalarda til rivojlanishi: 0-8 yosh

Asosiy fikrlar:

• Til rivojlanishi kognitiv, ijtimoiy va savodxonlik kabi rivojlanishning koʻplab boshqa jihatlarini qoʻllab-quvvatlaydi.
• Tilning rivojlanishi tovushlar va imo-ishoralar, soʻngra soʻzlar va jumlalar bilan boshlanadi.
• Farzandingiz bilan koʻp gaplashish va muloqot qilganda javob berish orqali til rivojlanishini qoʻllab-quvvatlashingiz mumkin.
• Kitob oʻqish va hikoyalar aytish tilni rivojlantirish uchun yaxshi.
• Agar siz tilni rivojlantirishdan xavotirda boʻlsangiz, bola salomatligi boʻyicha mutaxassis bilan gaplashing.

Bolalar tilini rivojlantirishda nimani bilish kerak

Tilni rivojlantirish bola rivojlanishining muhim qismidir.

Bu bolangizning muloqot qilish qobiliyatini qo’llab-quvvatlaydi. Shuningdek, u sizning farzandingizning:

• his-tuyg’ularini ifoda etish va tushunish
• oʻylash va oʻrganish
• muammolarni hal qilish
• munosabatlarni rivojlantirish va saqlash kabi qobiliyatlarini qoʻllab-quvvatlaydi.

Tilni tushunish, undan foydalanish va undan zavqlanishni oʻrganish savodxonlikning birinchi bosqichi, shuningdek o’qish va yozishni oʻrganish uchun asosdir.

Bolalarda erta til rivojlanishini qanday ragʻbatlantirish kerak

Farzandingizning til rivojlanishini ragʻbatlantirishning eng yaxshi usuli bu bolangizni qiziqtiradigan narsalar haqida birgalikda koʻp gaplashishdir. Farzandingiz nimaga qiziqayotganini qoʻl silkitib, soʻz ishlatib koʻrsatayotganda uning yoʻl-yoʻriqlariga amal qilish kerak.

Farzandingiz bilan suhbatlashish

Tugʻilgandan boshlab, bolangiz bilan gaplashing va unga gapiruvchi inson sifatida munosabatda boʻling.  Asosiysi, turli kontekstlarda turli xil soʻzlarni ishlatishdir. Bu bolangizga so’zlar nimani anglatishini va so’zlar qanday ishlashini bilishga yordam beradi.

Suhbatni tugatgandan so’ng, pauza qiling va bolangizga javob berish uchun navbat bering.

Farzandingiz shovqin yoki ishora qila boshlaganida, siz uning muloqot qilish urinishlariga javob berishingiz mumkin. Misol uchun, agar chaqalogʻingiz qichqirsa va gʻo’ldirasa, siz ularga taqlid qilishingiz mumkin. Yoki kichkintoyingiz “Men buni olsam bo‘ladimi?” degan ma’noda o‘yinchoqqa ishora qilsa, “Siz buni xohlaysizmi?” deb aytishingiz mumkin.

Farzandingiz soʻzlarni ishlata boshlaganida, siz bolangiz aytganlarini takrorlashingiz va unga qo’shimcha qilishingiz mumkin. Misol uchun, agar bolangiz «Olma» deb aytsa, siz «qizil olmani xohlaysizmi?» deyishingiz mumkin.

Farzandingiz jumlalar tuzishni boshlaganida ham xuddi shunday.  Siz javob berishingiz va bolangizni jumlalarini kengaytirishga undashingiz mumkin.  Masalan, chaqalog’ingiz «men do’konga boraman» deb aytishi mumkin.  Siz shunday deb javob berishingiz mumkin: «Do’konda nima qilasiz?»

Farzandingizga shu tarzda e’tibor qaratib, unga javob bersangiz, bu ularni muloqotda davom etishga va til koʻnikmalarini rivojlantirishga undaydi.

 Farzandingiz bilan oʻqish

Koʻp turli mavzulardagi kitoblarni oʻqish va baham koʻrish bolangizga turli xil usullarda ishlatiladigan soʻzlarni eshitish imkonini beradi.

Kitobdagi narsalarni farzandingiz hayotida sodir bo’layotgan voqealar bilan bogʻlash bolangizni gapirishga undashning yaxshi usuli hisoblanadi. Masalan, siz shunday deyishingiz mumkin: «Biz bugun xuddi shu kitobdagi bola kabi bolalar maydonchasiga bordik.” kabi.

Siz oʻyin maydonchasida nima qilishni yaxshi ko’rasiz? Farzandingiz bilan o’qigan kitoblaringizdagi qiziqarli rasmlar haqida suhbatlashish orqali ham uni suhbatlashishga undashingiz mumkin.

Farzandingiz bilan ovoz chiqarib o’qiyotganingizda, ularni aytayotganda so’zlarga urg’u berishingiz mumkin. Bu bolangizga ogʻzaki va yozma soʻzlar oʻrtasidagi bogʻliqlikni koʻrsatadi va bolangizga soʻzlar tilning alohida qismlari ekanligini tushunishga yordam beradi. Bular savodxonlikni rivojlantirish uchun muhim tushunchalardir.

Til rivojlanishi: birinchi sakkiz yil

Farzandingiz uch oydan sakkiz yoshgacha tilni rivojlantirishda erisha oladigan muhim narsalardan bir nechtasi:

 3-12 oy

Uch oyligida chaqalogʻingiz katta ehtimol bilan jilmayadi, tabassum qiladi va kuladi. Ular oʻsib ulgʻaygan sayin, chaqalogʻingiz tovushlar bilan oʻynay boshlaydi va qoʻl silkitish va ishora kabi imo-ishoralar bilan muloqot qiladi.

Taxminan 4-6 oyligida chaqalogʻingiz xirillay boshlaydi. Chaqaloq birinchi navbatda «ba» kabi bir bo’g’inli tovushlarni chiqaradi, keyinroq esa «ba ba ba»ga o’tadi.

G’o’ldirashdan “jargon bosqichi” keladi, bunda bolangiz sizga biror narsa aytayotgandek eshitilishi mumkin, ammo uning “nutqi” taniqli so‘zlarga o‘xshamaydi.  Ma’nosi boʻlgan birinchi soʻzlar ko’pincha taxminan 12 oydan boshlanadi.

Agar chaqalog’ingiz 12 oylikdan qichqirmasa va imo-ishoralarni ishlatmasa, shifokoringiz yoki oilaviy sogʻliqni saqlash hamshirasi bilan gaplashing.

12-18 oy

Bu yoshda bolalar koʻpincha birinchi soʻzlarini maʻno bilan aytadilar. Masalan, farzandingiz “dada” deganida, farzandingiz aslida dadasini chaqiradi. Kelgusi bir necha oy ichida farzandingizning soʻz boyligi o’sib boradi.  Farzandingiz aytganidan koʻra ko’proq narsani tushunishi mumkin. Shuningdek, ular «o’tir» kabi oddiy ko’rsatmalarga amal qilishlari mumkin.

 18 oydan 2 yoshgacha

Aksariyat bolalar ikkita soʻzni birlashtirib, qisqa “jumlalar” hosil qilishni boshlaydilar. Farzandingiz siz aytgan soʻzlarning koʻp qismini tushunadi va siz bolangiz sizga aytgan soʻzlarning koʻpini tushunishingiz mumkin.  Notanish odamlar bolangiz aytgan soʻzlarning yarmini tushunishadi.

Agar bolangiz taxminan 18 oyga qadar ba’zi soʻzlarga ega boʻlmasa, shifokoringiz yoki oilaviy sogʻliqni saqlash hamshirasi yoki boshqa sogʻliqni saqlash mutaxassisi bilan gaplashing.

2-3 yosh

Farzandingiz 3-4 soʻzdan iborat jumlalarda gapiradi va soʻzlarni toʻgʻri aytishni boshlaydi. Farzandingiz bir vaqtning oʻzida oʻynashi va gaplashishi mumkin. Farzandingiz uch yoshga toʻlganda, notanish odamlar sizning farzandingiz aytgan so’zlarning to’rtdan uch qismini tushunishi mumkin.

3-5 yosh

Farzandingizning fikrlari va his-tuyg’ulari haqida uzoqroq, murakkabroq suhbatlarni ko’rishingiz mumkin.  Farzandingiz oldida bo’lmagan narsalar, odamlar va joylar haqida ham so’rashi mumkin.

Farzandingiz ham turli mavzular haqida gapirishni xohlaydi va ularning so’z boyligi o’sishda davom etadi.  Farzandingiz asosiy grammatikani tushunishni boshlashi va «chunki», «agar», «shunday» yoki «qachon» kabi so’zlar bilan jumlalardan foydalanishni boshlashi mumkin.  Va siz ham qiziqarli hikoyalarni guvohi bo’lishingiz mumkin.

5-8 yosh

Dastlabki maktab yillarida bolangiz ko’proq so’zlarni o’rganadi va til ichidagi tovushlar qanday ishlashini tushuna boshlaydi. Farzandingiz ham yaxshi hikoyachiga aylanadi, chunki ular so’zlarni turli yo’llar bilan birlashtirishni va har xil turdagi jumlalarni qurishni o’rganadilar. Bu ko’nikmalar, shuningdek, bolangizga g’oyalar va fikrlarni baham ko’rishga imkon beradi.  Sakkiz yoshga kelib, bolangiz kattalarga o’xshab suhbatlasha oladi.

Tilni rivojlantirish uchun qachon yordam olish kerak

Siz bolangizni eng yaxshi shaxssiz. Farzandingizning til rivojlanishi bilan bogʻliq biron bir tashvishingiz bo’lsa, oilaviy sog’liqni saqlash hamshirasi, umumiy shifokor yoki pediatrdan so’rang. Ular sizni defektologga yuborishlari mumkin.

Farzand tarbiyasiga oid bo’lgan eng yaxshi tavsiyalar jamlangan dasturni yuklab oling.

Linkni bosing: 👉 Farzandim dasturi