Bolangiz aqlli bo’lib ulg’ayishi uchun nimalarga e’tibor berishingiz kerak?

Aqlli bola 2 yoshdan alifbeni biladigan yoki 4 yoshida ko’paytirish jadvalini yoddan ayta oladigan bola emas. Aqlli bola deganda izlanuvchan, qiziquvchan, kreativ(yangilik o’ylab topadigan) va mohir bolani tushunish kerak. Quyida ko’rsatilgan yo’llar bolaning haqiqatan aqlli bo’lib o’sishiga yordam beradi.

Ko’p gapirish

Yoshi 1.5-2 atrofidagi bolaning tili chiqishi uchun ota-ona u bilan ko’p suhbat qurishi kerakligi haqida bilamiz. Kattaroq bolalarda ham shunday. Bola tilining rivojlanishi aqliy rivojlanish bilan uzviy bo’gliq. Bola bilan ko’p suhbatlashish, yoshiga munosib kitoblarni ko’proq o’qib berish, berayotgan savollariga aniq va tushunarli qilib javob qaytarish juda muhim. Bola gapirishni televizordan emas, muloqotdan o’rganishi kerak. Televizor yordamida tili chiqqan bolani jamiyatda muloqot qilish jarayonida muammolar kutishi mumkin. Ko’p gapiradigan bola ko’p ma’lumotga muhtoj bo’ladi. Ana shunday ma’lumotlarni ota-ona bolaning yoshiga munosib ravishda suhbat orqali taqdim eta olishi darkor.

Hissiyotlarni o’rganish

Bola kichikligidanoq o’z hissiyotlarini anglay olishi kerak. U salbiy yoki ijobiy his bo’lishidan qat’iy nazar bola uni berkitmasligi lozim. Aksincha, o’z hissiyotlarini tushunolgan bola ularni jilovlashni ham o’rganadi. Berkitish bilan jilovlashning farqi bor. Ota-onasidan qo’rqqani sababli ukasiga baqirmaslik bu hissiyotlarni yutib yuborish, berkitish deganidir. Lekin ukasi hali kichik va ba’zida xato qilib turishini ota-onasi tushuntirib bergan bola ukasidan jahli  chiqsa, jilovlay oladi.

Yoki ijobiy bir hissiyotni olsak: bola do’sti bilan o’yinchog’ini bo’lishmoqda. Shunda ota-ona bir daqiqa vaqtini ajratib, bolasiga qanday ajoyib ish qilganini, do’stini xursand qila olganini aytishi lozim. Shunda bo’lishish orqali paydo boʻladigan xursandchilik hisi bilan bola tanishib oladi.

Aqlli o’yin o’ynash

Qarama-qarshiliklar o’yini 3 yoshdan katta bolalarni IQsini oshirishda va matematik qobiliyatni rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Buning uchun, bolaga biror so’z aytasiz. Masalan, «quyosh». Bola bunga nisbatan qarama-qarshi bir fikrni aytishi kerak bo’ladi.

Masalan, tun. «Quyosh» va «tun» qarama-qarshi obrazlar. Quyosh so’zini eshitgan bolaning xayoliga birinchi bo’lib «kun» keladi. Lekin shunda «kun» demay, bir soniya o’ylab, qarama-qarshilikni izlab uni izhor eta olish aqliy rivojlanishga katta ijobiy ta’sir ko’rsatadi.

Agar bolaning so’z boyligi kamroq bo’lsa, u holda xuddi shu o’yinni harakatlarda o’ynash mumkin. Masalan, siz bitta chapak chalasiz, bola ikkita yoki undan ko’proq, muhimi sizdan farqli miqdorda chapak chalishi lozim.

Birinchidan, bu o’yin juda qiziqarli bo’lsa, ikkinchidan, bolada tabiiy ravishda o’ylash, fikr yuritish, fikrni to’g’ri izhor qila bilish, o’ylamay gapirmaslik, rejalashtirish, maqsadga erishish kabi xususiyatlar rivojlanadi.

Kreativlikni rahbatlantirish

Hozirgi kunda do’konlar minglab o’yinchoqlar bilan to’lib ketgan. Biri bolani aqliy rivojlantiradi deya, ikkinchisi bolaga alifbe o’rgatadi deb reklama qilinadi. Bunday ajoyib o’yinchoqlar, afsuski, bolaning ijodkorlik sifatini so’ndiradi. Kreativlik (yangilik ixtiro eta bililsh)ni rivojlantirish uchun eski tuflining qutisi bilan ikki dona rangli qalam ham yetarli bo’lishi mumkin. Yoki magazindan olib berilgan mashinadan ko’ra, ikki stul va ko’rpachadan yasalgan samolyot kreativlikni rivojlantirish uchun yaxshiroq vositadir. Bolada ijodkorlik qobiliyatini rivojlantirish uchun uyni o’yinchoqlar yoki qimmatbaho gilamlardan ko’ra, u ishlatishi mumkin bo’lgan narsalarga to’ldirish lozim.

Natijani emas, harakatni maqtash

Tadqiqotlarning ko’rsatishicha, ota-ona bolaning aqlidan ko’ra uning harakatini yuqori baholashi lozim. Ajoyib chizilgan rasmni ko’rib, ota-ona: «Qanday chiroyli rasm, juda ham aqlli(zo’r rassom)san-da», deyishdan ko’ra, «Bunday rasm chizish uchun rosa ko’p mehnat qilganga o’xshaysan,» deyish samaraliroq.

Shunda katta bo’lgani sari bola o’z faoliyati natijasiga emas, balki unga erishish uchun kerak bo’ladigan harakatga ko’proq ahamiyat beradi. Natija xato chiqsa ham, achinib, qo’l siltab, o’ziga bo’lgan ishonchini yo’qotmay, o’z harakatiga ishonib faoliyatini yana davom ettira oladi.

Ko’rsatib gapirish

Bolaga biror narsa haqida gapirayotganingizda bola u narsani ko’rib turishi juda muhim. Misol uchun, uyda bo’la turib biror daraxt haqida ma’lumot bermoqchi bo’lsangiz, bola bu ma’lumotni to’liq qabul qila olmaydi. Uning o’rniga, tashqariga chiqib, daraxtni ko’rsatib o’sha maʼlumotni berish foydaliroq. Shunda bolada assotsiativ fikr yuritish qobiliyati rivojlanadi.

Bola kichikligidan kitobga mehr qo’yib o’qisa, uning kelajagi porloq bo’lishiga ishonsa bo’ladi. Kitob orqali bola atrof-muhitni o’rganadi, anglaydi va dunyoga qiziqishi oshadi. Kitob o’qish bolaning ijodiy qobiliyatini rivojlantiradi, axloqi yaxshilanadi, yaxshi-yomonni ajratish hisi uyg’onadi. Eng asosiysi, kitob bolaga fikr yuritish uchun yordam beradi. Qanday qilib bolada kitobga mehr uyg’otsa bo’ladi?

1. Muntazam ravishda bolaga kitob o’qib turing;
2. Bolaga kitobni yoshiga moslab olib bering;
3. Kitob shunday bo’lsinki, u yerda qahramon, aniq mavzu va qiziqarli rasmlar bo’lsin;
4. Agar bolaga kitob o’qib berayotganingizda u sizga savol bersa, albatta, javob bering. Bundan tashqari, javobingizning kulgili va qiziqarli bo’lishiga ahamiyat bering;
5.  Kitobni aynan yozilgandek o’qing. Adabiy tilda bo’lsa ham xuddi shunday o’qisangiz, bolaning nutqi rivojlanadi;
6.  Kitobni o’qib tugatgach bola bilan ertak qahramoni va mazmuni haqida suhbatlashing.
7.  Bolaga qahramon o’rniga o’zini qo’yib ko’rishini taklif qiling. Uning o’rnida bo’lsa, nima qilishini so’rab ko’ring. Javobini qiziqish bilan tinglang.
8. Bola maktab yoshiga yaqinlashayotgan bo’lsa, o’qiyotganingizda harflarni unga ko’rsatib o’qing. Unda asta-sekinlik bilan mustaqil o’qish qobiliyati rivojlanadi;
9.  Boladan o’zi yaxshi ko’radigan kitobni o’qib berishini iltimos qiling. Rasmlarga qarab kitob mazmunini aytib berishga harakat qilayotgani uchun uni maqtab qo’ying;
10.  Bolani o’qishga majburlamang, aksincha, bunga qiziqtiring. Ko’chada sayr qilganingizda bolaga ko’chadagi yozuvlarni ko’rsatib o’qing. Bolaga o’qish yoqimli va o’yindek bo’lishi kerak;
11. Bolaga kitob olib berganingizda uning mazmun va rasmlariga nihoyatda ahamiyatli bo’ling.
12. Bolada kitobga mehr uyg’otishning eng oson yo’li — unga namuna bo’lish. Har kuni ota-onasining miriqib kitob o’qiyotganini ko’rgan bolaning o’zi ham o’qishga qiziqib ketadi;
13. Kitob o’qishni o’rgangan bolaga kutubxonalardan foydalanish imkoniyatini yaratib bering.

Manba

Farzand tarbiyasiga oid bo’lgan eng yaxshi tavsiyalar jamlangan dasturni yuklab oling.

Linkni bosing: 👉 Farzandim dasturi