5 – 8 yoshli bolalarda tushkunlik

Asosiy fikrlar  

• Bolalardagi ruhiy tushkunlik belgilari uzoq vaqt davomida oʻzini omadsiz his qilish yoki asabiylashish va odatda yoqtiradigan narsalarga qiziqishni yoʻqotishini oʻz ichiga oladi. 

• Farzandingiz ruhiy tushkunlikka tushib qolishi mumkinligidan xavotirda boʻlsangiz, professional mutaxassislardan yordam olish muhimdir. 

• Erta davolash va qoʻllab-quvvatlash farzandingiz tezroq tuzalib ketishiga va kelajakda ruhiy salomatlik muammolaridan qochishga yordam beradi. 

Bolalardagi depressiya haqida 

Bolalarning tushkunlikka tushishi, asabiylashishi yoki salbiy fikrlashi odatiy hol – bu sogʻlom rivojlanish va his-tuygʻularni boshqarishni oʻrganishning bir qismidir. Ammo bolalikdagi ruhiy tushkunlik shunchaki qaygʻu, ishonchsizlik, xavotirni his qilishdan koʻra koʻproq muammoli narsadir.

Bolalardagi ruhiy tushkunlik bu bolalarning fikrlashi, kayfiyati va xatti-harakatlariga taʼsir qiladigan ruhiy salomatlik muammosidir. Depressiyani boshdan kechirayotgan bolalar koʻpincha oʻzlari, holati va kelajagi haqida salbiy tuygularni his qilishadi.

Farzandingiz tushkunlikka tushgan boʻlsa, farzandingiz uchun yangi narsalarni oʻrganish, doʻstlashish va kundalik hayotdan unumli foydalanish qiyin boʻlishi mumkin. Agar depressiya uzoq vaqt davolanmasdan davom etsa, bolalar maktabda qolib ketishlari, oʻzlariga boʻlgan ishonchlarini yoʻqotishlari va koʻproq oʻziga qaram boʻlib qolishlari mumkin.

Toʻgʻri parvarish qilingan bolalar depressiyadan xalos boʻlishlari mumkin. Sizning shifokoringiz sizga yordam beradigan mutaxassislar bilan bogʻlashi mumkin. Sizning sevgingiz va qoʻllab-quvvatlashingiz ham farzandingizning tiklanishiga yordam berishda katta rol oʻynaydi.

Bolalardagi depressiyaning belgilari  

Agar bolangizda quyidagi belgilardan birini sezsangiz va bu belgilar ikki haftadan koʻproq davom etsa, bolangizda depressiya boʻlishi mumkin:

• Farzandingizning his-tuygʻulari yoki xatti-harakatlaridagi oʻzgarishlar

Farzandingiz quyidagilarni sezishi mumkin:

• koʻpincha qaygʻuli yoki baxtsiz koʻrinadi

• tajovuzkor, koʻpincha siz soʻragan narsani qilmaydi yoki haddan tashqari jahldor.

• o’zlari haqida salbiy soʻzlarni aytadilar – masalan, «men hech narsa qila olmayman» yoki «maktabda hech kim meni yoqtirmaydi»

• oʻzini aybdor his qiladi – masalan, bolangiz «Bu har doim mening aybim» deb aytishi mumkin.

• qoʻrqadi yoki koʻp tashvishlanadi

• qorni yoki boshlari ogʻriyotganini aytadi va bu muammolar jismoniy yoki tibbiy sababga ega emasga oʻxshaydi.

 Farzandingizning kundalik faoliyatiga qiziqishidagi oʻzgarishlar 

Farzandingiz quyidagilarni sezishi mumkin:

• ular odatdagidek koʻp energiyaga ega emas.

• doʻstlar va oila atrofida boʻlishni xohlamaydi

• oʻynashga yoki ular yoqtirgan narsalarni qilishdan manfaatdor emas

• uyqu bilan bogʻliq muammolar, shu jumladan dahshatli tushlar koʻradi

• diqqatni jamlash, narsalarni eslab qolish yoki oddiy qarorlar qabul qilishda muammolar bor.

 Farzandingizning xulq-atvori yoki maktabdagi faoliyatidagi oʻzgarishlar 

• akademik jihatdan unchalik yaxshi emas 

• maktab tadbirlarida qatnashmaydi 

• maktabga moslashish yoki boshqa bolalar bilan til topishishda muammolar bor. 

Agar siz bolalardagi depressiyadan xavotirda boʻlsangiz, nima qilish kerak 

Depressiya oʻz-oʻzidan oʻtib ketmaydi. Farzandingizda ruhiy tushkunlik bor deb oʻylasangiz, unga yordam berishingiz kerak.

Mana nima qilish kerak:

•  Umumiy shifokoringizga murojaat qiling va bolalarda depressiyani aniqlay oladigan pediatr, psixiatr yoki psixologga murojaat qiling.
•  Agar tez yordam ololmasa, farzandingiz xavfsizligidan xavotirda boʻlsangiz yoki nima qilishni bilmasangiz, eng yaqin shifoxonaga qoʻngʻiroq qilib, mahalliy ruhiy salomatlik xizmatini toping.
•  Farzandingiz oʻzini qanday his qilayotgani haqida siz bilan gaplashishda qiynalayotgan boʻlsa, u boshqa ishonchli kattalar bilan gaplashmoqchimi yoki yoʻqligini soʻrashingiz mumkin. Lekin har doim bolangizga uning yonida ekanligingizni va nima boʻlayotganini tushunishni xohlayotganingizni bildiring.

 Bolalarda depressiyani boshqarish: professional yordam  

Farzandingiz psixologi yoki psixiatrik kognitiv xulq-atvor terapiyasidan farzandingizga foydasiz yoki nosogʻlom fikrlash odatlari va xatti-harakatlarini oʻzgartirishga yordam berishi mumkin.

Farzandingizning terapevti bolangizga ijobiy fikrlashni va muammolarni hal qilishni oʻrganishga yordam berish uchun dam olish, ongni rivojlantirish, oʻyin terapiyasi, ota-ona terapiyasi yoki oilaviy terapiya kabi boshqa usullardan foydalanishi mumkin. Bu sizning bolangiz yana depressiyaga tushish ehtimoli kamroq boʻlishini anglatadi.

Bolalarda depressiyani boshqarish: uyda beriladigan yordam 

Ruhiy salomatlik mutaxassislari bilan ishlash bilan bir qatorda, bolangizga yordam berishning bir necha oddiy va samarali usullari mavjud:

•  Farzandingiz bilan suhbatlashish va uning his-tuygʻularini tinglash uchun vaqt ajrating. Buni birga kechki ovqat qilayotganingizda yoki sayrga chiqqaningizda qilishingiz mumkin.
•  Farzandingizni oʻz his-tuygʻulari haqida oʻylash oʻrniga, tushkunlikka tushganda, odatda zavqlanadigan narsani qilishga undash. Masalan, parkga sayohat yoki doʻstlar bilan vaqt oʻtkazish.
•  Farzandingizning stressini va tarangligini boshqaring. Mashq qilish, dam olish va doʻstlar bilan muloqot qilish uchun vaqt ajratadigan muntazam oilaviy tartiblar yordam berishi mumkin. Yetarli uyqu ham bolangizning stress darajasini kamaytirishi mumkin.
•  Farzandingizga chuqur nafas olish, mushaklarning progressiv boʻshashishi, vizualizatsiya va ongni rivojlantirish kabi dam olish strategiyalarini oʻrganishga yordam beradigan ilovalarni qidiring.
•  Farzandingizni maktabda qoʻllab-quvvatlashning eng yaxshi usullarini topish uchun farzandingizning oʻqituvchisi yoki maktab maslahatchisi bilan gaplashing.

Farzandingiz depressiyada oʻzingizni aybdor his qilish. 

Farzandingiz tushkunlikka tushganda oʻzingizga ham birdek gʻamxoʻrlik qiling.

Farzandingiz depressiyaga tushib qolsa, bu sizning aybingiz emas.

Farzandingizning uzoq vaqt davomida xafa, qaygʻuli yoki oʻzini tutib qolganini koʻrish siz uchun juda qiyin boʻlishi mumkin. Oilalarda bir kishining his-tuygʻulari va xatti-harakatlari boshqa oila a’zolariga ham ta’sir qilishi mumkin.

Farzandingizga gʻamxoʻrlik qilish oson boʻlsada, oʻz sogʻligiʻngiz va farovonligingizga ham gʻamxoʻrlik qilish muhimdir. Agar stress va tashvishlar kundalik hayotingizga ta’sir qilsa, oʻzingiz uchun mutaxassisdan yordam oling. Sizning shifokoringiz suhbatlashish uchun eng toʻgʻri odam.

Agar siz jismonan va ruhiy jihatdan yaxshi boʻlsangiz, bolangizga gʻamxoʻrlik qilishingiz yaxshiroq boʻladi.