Tishlash, chimchilash va soch tortish

Asosiy fikrlar:

• Chaqaloqlar sabab va ta’sirni aniqlash uchun tishlaydi, chimchilaydi va sochlarni tortadi. Kichkintoylar buni ko’pincha so’zlarga ega bo’lmagan his-tuyg’ularini ifodalash uchun qilishadi.
• Ushbu xatti-harakatga «Yo’q» deb javob bering, lekin xotirjam bo’ling. Va bu xulq-atvorga imkon qadar kamroq e’tibor bering.
• Kichkintoylar xatti-harakatlarining sababini tushunishga harakat qiling. Bu keyin nima qilish kerakligini hal qilishga yordam beradi.

Tishlash, chimchilash va soch tortish: nega chaqaloq va go’daklar buni qilishadi?

Yosh bolalar atrof-muhitni o’rganish va tajriba o’tkazish uchun tishlaydi, chimchilaydi va sochlarni tortadi.

Chaqaloqlar uchun tishlash, chimchilash va soch tortish ularga odatda 6-12 oylik davrida sabab va ta’sirni aniqlashga yordam beradi,. Bu ularning dunyosini o’rganish va bilishning bir usulidir.

Masalan, chaqalog’ingiz sizni tishlaydi va keyin nima qilishingizni ko’rish uchun tomosha qiladi. Agar siz kulsangiz yoki uni o’yinga aylantirsangiz, u yana xuddi shunday munosabatda bo’ladimi yoki yo’qligini bilish uchun qayta urinib ko’rishi mumkin. Agar siz g’azablansangiz, u sizning munosabatingizdan hayratga tushishi mumkin – bu unda yana sinab ko’rish istagini uyg’otishi mumkin!

Chaqaloqlar tishlari chiqish jarayonida milklari qichishi sababli ham tishlashlari mumkin.

Kichkintoylar hayajonlangan, g’azablangan, yoki xafa bo’lganligi sababli tishlashi, chimchilashi yoki sochlarini tortib olishi mumkin. Ba’zan  ularda his-tuyg’ularni ifodalash uchun so’zlar yo’qligi sababli shunday yo’l tutishadi.

Ba’zi kichkintoylar ular bu harakatlarni boshqa bolalar qilganini ko’rgan yoki boshqa bolalar ularga shunday qilgan bo’lsa, boshqa bolalar bilan janjallashishganda ham qilishlari mumkin.

Ular quyidagi hollarda chimchilashlari, tishlashlari yoki sochlarni  tortib olishlari mumkin:

• juda ko’p shovqin, yorug’lik yoki faollik tufayli o’zini bezovta his qilsa;
• faolroq o’yin uchun imkoniyatlar kerak bo’lsa;
• haddan tashqari charchagan yoki ochlik his etsa.

Chaqaloqlarning tishlashi, chimchilashi va soch tortishini boshqarish

Farzandingiz tishlaganida, chimchilab yoki sochlarni tortib olganida unga aniq og’zaki javob berish yaxshidir. Masalan, siz «Yo’q» deyishingiz mumkin.

Keyingi qadam, bolangizning qo’lini (yoki og’zini) to’xtatish va yuz o’girish yoki uni pastga qo’yish bo’ladi. Buni qilganingizda, bolani qilayotgan xatti-harakatlardan e’tiborini chalg’itasiz. Agar chaqalog’ingiz yana ursa, tishlasa yoki sochingizni tortsa, xuddi shunday javob bering.

Agar chaqalog’ingizda  tish chiqayotgan bo’lsa, unga tishlash uchun boshqa narsa bering, masalan, tish tozalagich  yoki xavfsiz o’yinchoq. Agar u och bo’lsa, unga ovqat taklif qiling. Bu xatti-harakatni o’zgartirishi mumkin.

Chaqaloqlar ularga bo’lgan e’tiborni tortadigan xatti-harakatlarni takrorlaydilar. Farzandingiz ijobiy xulq-atvorni namoyon qilishi bilanoq, masalan, quchoqlash yoki yumshoq teginish – uni ko’p e’tibor va maqtov bilan mukofotlang.

Kichkintoylarda tishlash, chimchilash va soch tortish

Tishlash, chimchilash va soch tortishga nisbatan  aniq, og’zaki munosabat bildirish muhimdir. Kichkintoylarga o’zingizni qanday his qilayotganingizni bildirish ham yaxshi usul. Masalan, siz «Yo’q! Tishlash yo’q. Tishlash oyingning jonini og’ritadi,” kabi.

Sizning keyingi qadamlaringiz bolangizning xatti-harakatlariga bog’liqdir. Bolangining xatti-harakatlarining sabablarini bilish,  bolangizga o’zini tutishning yanada mos usullarini o’rganishga yordam beradigan usullarini topishingizga yordam berishi mumkin.

«Kuchli his tuyg’ular»ni ifodalay olmaslik

Agar farzandingiz xafalik, g’azab kabi his-tuyg’ularni ifodalash uchun so’z topa olmagani uchun tishlaydi, chimchilaydi yoki soch tortadi deb o’yasangiz,va siz ham g’azablansangiz, bu sizga yordam bermaydi.

Buning o’rniga, xotirjam bo’lish juda muhim. Bu bolangizga kuchli his-tuyg’ularga ijobiy munosabatda bo’lishni o’rgatadi. Shuningdek, siz bolangizga his-tuyg’ularni ifodalovchi so’zlarni o’rganishga yordam berishingiz mumkin. Masalan, siz shunday deyishingiz mumkin: «Sen g’azablanganga o’xshaysan».

E’tibor bering

Agar xatti-harakat sizning e’tiboringizni jalb qilish bo’lsa, e’tiboringizni bolangizdan uzoqlashtirish unga o’zingizni qanday his qilayotganingiz haqida xabar beradi. Masalan, siz undan yuz o’girishingiz yoki undan uzoqlashishingiz mumkin.

Rag’batlantirish yoki ochlik

Agar chaqalog’ingiz qo’zg’alish uchun yoki och bo’lganligi sababli tishlayotgan bo’lsa, siz sabzavotli tayoqchalar yoki shirinliklar kabi yeyiladiganlarni berishingiz mumkin.

Kichkintoyingiz boshqa bolani tishlasa, chimchilasa yoki sochini tortsa

Farzandingiz boshqa bolani tishlasa yoki xafa qilsa, xotirjamligingizni saqlang va bola va ota-onasidan uzr so’rab tezda ichkariga kiring. Siz boshqa bolaning his-tuyg’ularini ham sharhlashingiz mumkin – masalan, «Adham, yig’layapti, chunki chimchilash og’riq beryapti» kabi. Agar siz boshqa bolaga  g’amxo’rlik qilishni ko’rsatsangiz, bu bolangizga empatiyani o’rganishga yordam beradi.

Kattaroq yoshli bolalar bilan tishlash, chimchilash yoki soch tortishdan so’ng suhbatlashish

Ikkalangiz ham xotirjam bo’lganingizda, kattaroq yoshdagi bolalar bilan tishlash, chimchilash va soch tortish haqida gaplashish oson kichadi. Asosiysi, bolangiz tushunadigan tildan foydalanishingiz.

Yuqoridagi holatlarda yordam olish

Ba’zi bolalarning xatti-harakatlarini boshqarishga qanchalik urinmang, tishlashda, chimchilashda yoki sochlarini tortishda davom etadilar.

Quyidagi hollarda yordam olish yaxshi fikr:

• Sizqattiq xafa bo’lasiz, charchadingiz yoki g’azablanasiz
• xatti-harakati sizni shunchalik xavotirga soladiki, siz do’stlar bilan uchrashish yoki do’konlarga borish kabi ishlarni ham to’xtatasiz.

Bolalar psixologi, terapevt yoki pediatr kabi mutaxassislar bolangizning xatti-harakatida xulq atvoriga ta’sir qiladigan biror jiddiyroq sabab bor yoki yo’qligini aniqlashda yordam beradi.

Farzand tarbiyasiga oid bo’lgan eng yaxshi tavsiyalar jamlangan dasturni yuklab oling.

Linkni bosing: 👉 Farzandim dasturi