Homiladorlik va mehnat: ayollarning huquqlari

Asosiy fikrlar

• Agar siz homilador bo’lsangiz va haq to’lanadigan ishda ishlayotgan bo’lsangiz, ish beruvchingiz bilan ishni muhokama qilishingiz va kelishuvni qoldirishingiz kerak.
• Homilador bo’lganingiz uchun ishda sizga nisbatan adolatsiz munosabatda bo’lish qonunan ta’qiqlanadi.
• Ota-ona ta’tilini olish uchun oxirgi ish kunidan kamida 10 hafta oldin ish beruvchini yozma ravishda xabardor qilishingiz kerak.

Homiladorlik va ish: sizning huquqlaringiz

Agar siz O’zbekistonda yashayotgan bo’lsangiz, qonun sizni kamsitishlardan himoya qiladi.

1995-yildagi  Mehnat kodeksi va qonunlariga koʻra, farzand kutayotgan davringizda sizga nisbatan adolatsiz munosabatda boʻlishlariga yoʻl qoʻyilmaydi. Masalan, sizni ishdan bo’shatish, kamroq ish vaqtiga o’tkazish, lavozimga ko’tarish yoki malaka oshirishga sharoit yaratish borasida e’tibordan chetda qoldirish mumkin emas.

Agar siz ish izlayotgan bo’lsangiz, ish beruvchining sizdan homiladorligingiz yoki ona bo’lishni rejalashtirayotganingizni so’rashi va sizning javobingiz tufayli sizga yomon munosabatda bo’lishi ham qonunga ziddir.

Sizning ota-onalik ta’tiliga va moslashuvchan ish tartibiga kirishingiz ish joyingizda qancha vaqt bo’lganingizga, ish sharoitingiz va tartibingizga bog’liq. Masalan, siz asosiy xodim sifatida yoki o’rindoshlik asosida ishlashingiz mumkin. Buni bilishning eng yaxshi usuli – bu ish joyingizdagi kadrlar bo’limi xodimlaridan so’rash.

Huquqlaringiz haqida ko’proq bilib oling.

Homiladorlik, ta’til va mehnat huquqlari haqida quyidagilarni bilib olish siz uchun foydali boʻladi:

• adolatli mehnat ombudsmani — onalik va bolalik ta’tillari;
• adolatli mehnat ombudsmani — ota-onalik ta’tiliga ariza berish;
• adolatli mehnat ombudsmani — ota-onalik ta’tilini olish.

Ota-onalik ta’tilini olishingiz mumkinmi yoki yo‘qligini ham tekshirib ko‘ring.

Homiladorligingiz haqida ish beruvchingizga xabar bering

Ish beruvchingizga farzand kutayotganingiz haqida aytishdan oldin, ta’til va ish tartibini ko’rib chiqsangiz yaxshi bo’ladi. Qonun va tashkilot ichidagi huquqlaringizni, shuningdek, xodim sifatida o’z majburiyatlaringizni tekshiring. Bu sizga ish beruvchingiz bilan birinchi suhbatga tayyorgarlik ko’rishingizga yordam beradi.

Qonunga ko’ra siz ish beruvchingizga oxirgi ish kunidan kamida 10 hafta oldin onalik ta’tili olishni rejalashtirayotganingizni aytishingiz kerak. Siz yozma ravishda ish beruvchingizga rejalashtirilgan ta’til va qaytish sanasini bildirishingiz lozim. Ta’til boshlanishidan kamida to’rt hafta oldin siz rejalaringizni (va har qanday o’zgarishlarni) tasdiqlashingiz kerak.

Ko’p ayollar homiladorlikning 34-36 haftaligi onalik ta’tilini boshlash uchun maqbul vaqt deb hisoblaydilar. Agar siz 36-haftada ota-ona ta’tilini boshlamoqchi bo’lsangiz, homiladorligingizning 26-haftasida rejalaringiz haqida ish beruvchingizga aytishingiz kerak bo’ladi.

Agar boshligʻingiz rozi boʻlsa, onalik ta’tilingiz muddatidan olti hafta oldin boshlanishi mumkin. Biroq siz belgilangan muddatdan keyin ham olti hafta davomida ishlashni rejalashtirayotgan bo’lsangiz, ish beruvchingiz xavfsizligingiz nuqtayi nazaridan tibbiy ma’lumotnoma taqdim qilishingizni so’rashi mumkin.

Homiladorligingiz haqida ish beruvchingizga qanday aytish o‘zingizga bog’liq.

Yangilikni bildirish uchun bevosita kadrlar bo’limi boshlig’iga uchrashishingiz mumkin.

Ushbu uchrashuvda siz:

• kadrlar boʻlimi boshligʻiga taxminiy tugash sanasini bering;
• onalik ta’tilini boshlashingiz mumkin bo’lgan taxminiy sanani ayting;
• jamoangiz va ish joyingizda boshqalarga homiladorligingiz haqida qanday aytish mumkinligi haqida maslahatlashing.

Birinchi uchrashuvdan so’ng siz onalik ta’tilida bo’lganingizda ish joyingiz bilan aloqada bo’lishni afzal ko’rishingiz va ish tartibingizga qaytishingiz haqida gaplashish uchun uchrashuvlar o’tkazishingiz kerak bo’ladi.

Ba’zida bu suhbatlar qiyin bo’lishi mumkin. Kadrlar boʻlimi boshligʻining tajribasi va bu jarayonni tushunishi, shuningdek, ish joyingizning ichki tartib-qoidalari bu jarayonga taʼsir ko’rsatishi shubhasiz.

Homiladorlik va ish muhiti

Sizning ish beruvchingiz homiladorlik paytida siz uchun xavfsiz ish joyini yaratishga mas’uldir. Menejer bilan ish ta’rifingiz va homiladorlik paytida vazifalaringizdagi o’zgarishlar haqida gaplashib olishingiz lozim.

Farzand kutayotgan aksariyat ayollar ish joyida xuddi shunday yo’l tutadilar. Ammo ba’zi ayollar ish joyida xavfsiz bo’lishlari uchun ishlarining bir qismini o’zgartirishi yoki ba’zi ishlarni to’xtatishga majbur bo’lishi mumkin.

Misol uchun, siz quyidagilarni o’zgartirishingiz kerak bo’ladi:

• ish vazifalari;
• ish soatlari;
• ish asbob -uskunalaridan foydalanish;
• sayohatni tashkil qilish;
• ish muhiti.

Agar sizning ishingiz quyidagilarni o’z ichiga olsa, vaziyat o’zgarishi mumkin.

• og’ir narsalarni ko’tarish;
• ko’p zinadan ko’tarilish;
• issiq muhitda ishlash;
• hayvonlar bilan ishlash;
• pestitsidlar, tozalash vositalari yoki boshqa kimyoviy vositalardan foydalanish;
• yaqin joyda hojatxonasi bo’lmagan joylar kabi noqulay binolarda ishlash.

Agar homilador bo’lganingizda ishingiz xavfsiz bo’lmasa, boshqa ishga o’tish huquqingiz bor.

Homiladorlik davri uchun ish joyingizni xavfli deb hisoblasangiz, quyidagi choralarni ko’rishingiz mumkin:

1. Menejeringizga bu haqida ayting.
2. Xavotirlaringizni tushuntiring.
3. Doktoringizdan yoki malakali mutaxassisdan maslahat so’rang.
4. Shifokoringizdan tibbiy ma’lumotnoma oling.
5. Xavfsiz ishga o’tishni yoki xavfsiz ish ta’tilini olishni so’rang.

Ish-ombudsman homilador xodim sifatida sizning huquqlaringiz haqida ko’proq ma’lumotga ega.

Homiladorlik va oddiy ish

Agar siz 12 oy yoki undan ko’proq vaqt davomida bitta ish beruvchida oddiy ishchi sifatida ishlagan bo’lsangiz va shunday davom etishni kutayotgan bo’lsangiz, siz 12 oygacha to’lanmagan onalik ta’tili pulini olishingiz mumkin.

Bu sizning ta’tildan keyin eski ishingizga qaytish huquqiga ega ekanligingizni bildiradi.

Quyidagilar haqida bilib oling:

• Vaqtincha ishlayotgan ishchilar ham doimiy ishchilar kabi kamsitishlardan himoyalangan. Masalan, ish beruvchilarning homiladorligingiz sababli sizni ishdan bo’shatishi yoki ish vaqtini qisqartirishi ta’qiqlangan.
• Insonlar xavfsiz ish joyi bilan ta’minlanish borasida teng huquqli. Xavfsiz ish huquqi onalik ta’tiliga haq to’lanmagan ta’til olish huquqiga ega bo’lgan fuqarolar uchun ham amal qiladi.
• Homilador bo’lganingizda, siz homiladorlikdan oldin bo’lgan smenaning minimali hisobida ishlaysiz.
• Agar ko’plab ishchilar o’z ish vaqtini o’zgartirishni xohlasalar, ular bilan maslahatlashish huquqiga egasiz.

Homiladorlik paytida ishdan bo’sh vaqt

Homiladorlik paytida siz homiladorlik ta’tili bilan birga boshqa ta’til  turlarini ham olish huquqiga egasiz. Bu huquqlarga kasallik ta’tili, yillik ta’til va uzoq muddatli xizmat ta’tillari kiradi.

Siz homiladorlik paytida kasallik ta’tilidan foydalanishingiz mumkin. Kasallik ta’tilining odatiy shartlari ushbu davrda ham amal qiladi.

Ba’zi mukofotlar, kelishuvlar yoki ish joyidagi siyosatlar tug’ruqdan oldingi uchrashuvlarda qatnashish uchun kasallik ta’tilidan foydalanish imkonini beradi. Agar imkon qilsangiz, boshlig’ingiz bilan ish joyingizda yoki kadrlar bo’limida gaplashing.

Agar siz kasallik ta’tilidan foydalanib bo’lgan bo’lsangiz-u, biroq betobligingiz uchun yana ta’til olishingiz kerak bo’lsa, haq to’lanmaydigan ta’tilga chiqishingiz mumkin. Bunday vaziyatda sizni ishdan bo’shatishlari qonunga zid, chunki siz kasalsiz va homiladorlik davrida ta’til olish huquqingiz bor.

Shuningdek, maxsus onalik taʼtili ham mavjud. Bu homiladorlik bilan bog’liq kasallik tufayli ishlay olmasligi yoki homiladorlik 28 hafta ichida tugashi (masalan, homila tushishi sababli)  natijasida onalik ta’tiliga chiqish huquqiga ega bo‘lgan ayollarga beriladigan haq to’lanmaydigan ta’tildir.

Maxsus tug’ruq ta’tilini olish uchun ish beruvchiga imkon qadar tezroq xabar berish kerak. Shuningdek, siz ish beruvchiga ta’tilning taxminiy boshlanish sanasini aytib qo’yishingiz kerak.

Maxsus tug’ruq ta’tili 12 oylik haq to’lanmaydigan onalik ta’tiliga ta’sir qilmaydi, lekin ish beruvchingizga dalil sifatida tibbiy ma’lumotnoma so’rashga ruxsat beriladi.