3-8 yoshli bolalarda qanday qilib chidamlilikni rivojlantirish

Asosiy fikrlar

• Chidamlilik — bu qiyinchiliklar va og’ir vaqtlardan keyin tiklanish qobiliyati.
• Bardoshli bolalar muvaffaqiyatsizliklarni oson yengib o’tishadi.
• Bolalar qiyinchiliklarga duch kelganlarida ularga ijobiy munosabatda bo’lishni o’rganish orqali rivojlanishadi.
• Kuchli munosabatlar bolalar chidamliligining asosidir.

Chidamlilik — bu nima?

Chidamlilik — qiyinchiliklar va og’ir damlardan keyin «qayta tiklana bilish» qobiliyati.

Bolalar uchun qiyinchiliklar va qiyin paytlarga yangi maktab yoki bolalar bog’chasiga birinchi marotaba borish, boshqa uyga ko’chib o’tish yoki yangi chaqaloqning kutib olinishi kabi tajribalar kiradi. Ular, shuningdek, zo’ravonlik, oilaning buzilishi, kasallik yoki o’lim kabi jiddiy tajribalarni ham o’z ichiga olishi mumkin.

Vaqt o’tishi bilan bolalar tajriba orttiradilar. Siz bolangiz bilan iliq va qo’llab-quvvatlovchi munosabatlarga ega bo’lib, ko’nikmalarni o’rganishga va chidamlilikni rivojlantirishga yordam bera olasiz.

Chidamlilik: nima uchun bu bolalar uchun yaxshi

Bardoshli bolalar muvaffaqiyatsizliklardan to’g’ri xulosa olib, o’z hayotlariga tezroq qaytishlari mumkin. Va bolalar muvaffaqiyatsizliklar va muammolarni yengib chiqsa, bu ularning ishonchini oshiradi va keyingi safar muammo paydo bo’lganda o’zlarini qobiliyatli his qilishlariga yordam beradi.

Chidamli bolalar ko’pincha muammolarni hal qilishda va yangi ko’nikmalarni o’rganishda qiyinchilikka uchramaydi. Buning sababi shundaki, ular hamma narsa birinchi marotaba urinishlarida o’zlari xohlaganidek bo’lmasa ham, yana sinab koʻrishga tayyor bo’lishadi.

Qachonki ishlar yaxshi ketmasa va bolalar xavotir, qayg’u, umidsizlik, qo’rquvni his qilsalar, chidamlilik ularga bu noqulay his-tuyg’ular, odatda, o’zgaruvchan ekanligini tushunishida yordam beradi. Ular bu his-tuyg’ularni boshdan kechirishsa-da, hammasi yaxshi bo’lishiga ishonishadi.

Chidamsiz bolalar muammolardan qochishadi yoki ularga notoʻgʻri yondashadi, masalan, mudofaa, tajovuzkorlik yoki qasddan o’zlariga zarar yetkazish bilan muammoni hal qilmoqchi bo’lishadi.

Chidamli bolalar bardoshli bo’lishga qiynalayotgan bolalarga qaraganda jismoniy va ruhiy salomatlikka ega bo’lishadi.

O’zaro munosabatlar va chidamlilik

Aloqalar — bu bolangiz chidamliligining asosi.

Farzandingiz, avvalo, siz va turmush oʻrtogʻingiz, opa-singillari, aka-ukalari bilan munosabat o’rnatadi. Siz va boshqa yaqinlari bilan mustahkam munosabatlar bolangizga o’zini sevimli, qadrli, kerakli va xavfsiz his qilishiga yordam beradi. Bu xavfsizlik hissi bolangizga o’z dunyosini o’rganishiga va boshidan kechirgan har qanday muvaffaqiyatsizliklardan xalos bo’lishiga yordam beradi.

Farzandingizning bobosi, buvisi, xolasi va amakisi, o’qituvchilar va do’stlari bilan bo’lgan munosabatlari ham muhimdir. Bu oilaviy va jamoaviy aloqalar bolangizga tegishli bo’lish tuyg’usini beradi va ularning qadrlashini his qiladi. Bu his-tuyg’ular bolangizga ishonch va chidamlilikni mustahkamlashga yordam beradi.

Bolalarda chidamlilikni shakllantirish

Bolalar tajriba orqali chidamlilikni o’rganadilar. Farzandingiz har safar muammoni yengib chiqsa, bu ularning keyingi qiyinchiliklarni yengish qobiliyatiga bo’lgan ishonchini oshiradi.

Farzandingiz chidamliligini oshirishning ba’zi usullari:

• Farzandingizni qo’llab-quvvatlang, har bir kichik muammoni hal qilmaslikka harakat qiling. Misol uchun, agar sizning farzandingiz tug’ilgan kunga taklif qilinmasa yoki tug’ilgan kunida xohlagan narsasini olmagan bo’lsa, muammoni hal qilish o’rniga u qanday his-tuyg’ularini tuyayotganini bilishga harakat qiling.
• Farzandingizga muammolarni oldindan aytib, oldini olishdan qoching. Bu bolangizga uy vazifasini noto’g’ri topshirishiga ruxsat berishingiz yoki singan o’yinchoqni almashtirmasligingizni anglatishi mumkin. Kichik qiyinchiliklarni yengish bolangizning katta muvaffaqiyatsizliklarga chidamliligini oshiradi.
• Farzandingizga kuchli his-tuyg’ularini aniqlash va boshqarishda yordam bering. Masalan, bolangiz kasal bo’lgan oila a’zolaridan xavotirda bo’lishi mumkin. Siz aytishingiz mumkin: «Ko’ryapmanki, sen bobongdan xavotirdasan. Xavotir olish yaxshi. Ammo unutma, biz uning sog’ayib ketishi uchun qo’limizdan kelganini qilamiz».
• Agar biror narsani birinchi marta sinab ko’rganida, natija bo’lmasa, bolangizni boshqa yo’l bilan borishga undang. Farzandingiz urinishi uchun maqtang, natijasi qanday bo’lishidan qat’iy nazar. «Musobaqani tugatganing uchun sen bilan faxrlanaman» yoki «Boshqa yo’ldan borib  yaxshi ish qilding» deb ayting.
• Farzandingizni o’ziga nisbatan rahm-shafqatli qilib tarbiyalang. O’ziga rahm-shafqat ko’rsatish bolaga umidsizlikni, muvaffaqiyatsizlikni yoki xatolarni yengishda yordam beradi. O’z navbatida, bu ularga qiyin tajribalardan o’tishda qo’l keladi.
• Ishlar yaxshi ketayotganini tan olishni odat qiling. Masalan, oilaviy ovqatlanish paytida har biringiz o’z kuningizdan bir ijobiy narsani baham ko’rishingiz mumkin.
• Farzandingizga yoshiga mos ravishda muammolarni hal qilish ko’nikmalarini rivojlantirishiga yordam bering. Misol uchun, agar maktabda kimdir bolangizga yomon so’z aytsa yoki nomaqbul ish qilsa, keyingi safar bolangiz qanday javob berishi mumkinligini o’ylab ko’ring.
• Farzandingizga o’xshash qiyinchiliklarni boshdan kechirgan ijobiy rol modelini toping. Masalan, farzandingiz ota-onasi ajrashgan yoki oila a’zosidan ayrilgan biror do’stidan yordam olishi mumkin.