Chaqaloq va bolalarda uyatchanlik

Asosiy fikrlar:

Ba’zi bolalar tabiatan uyatchan boʻlishadi. Ular oʻzlarini ijtimoiy davralarda noqulay sezishadi.
Siz uyatchang bolani ijtimoiy vaziyat va davralarda qoʻllab-quvvatlash va ijtimoiy xulq-atvorini ragʻbatlantirish orqali yordam berishingiz mumkin.
Agar uyatchanlik siz yoki bolangiz uchun muammo tugʻdirsa, nima qilish kerak.

Uyatchanlik va uyatchan bolalar haqida

Chaqaloqlar va bolalarda uyatchanlik boʻlishi odatiy holdir.

Masalan, chaqaloq ota-onasiga yopishib olishi, keng davralarda yigʻlashi yoki boshini yashirish, turgan joyini oʻzgartirish, yuz oʻgirish yoki koʻzlarini yumish orqali ijtimoiy muloqotdan qochishga harakat qilishi mumkin.

Maktabgacha yoshdagi bola notanish odamlar u bilan gaplashganda gapirmasdan oʻzini olib qochishi, ota-onasining orqasiga yashirinishi yoki oʻyinlarga qoʻshilmasligi mumkin.

Maktab yoshidagi bola sinfda savollarga javob berishdan qochishi, doʻstlar orttirishda muammolarga duch kelishi, boshqalarning oʻyinlarini tomosha qilishni afzal koʻrishi yoki yangi mashgʻulotlardan qochishi mumkin.

Uyatchanlikda hech qanday yomon narsa yoʻq.

Barcha bolalar bir-biridan farq qiladi va ba’zi bolalar boshqalarga qaraganda uyatchanroq. Bu ularning temperamentining bir qismi, ya’ni bu dunyo bilan oʻzaro munosabatlarining oʻziga xos usuli.

Uyatchan boʻlib koʻrinadigan bolalar koʻpincha odam yoki vaziyat bilan tanishib, «isinishadi». Bu shuni anglatadiki, bu bolalarni «uyatchan» emas, balki «sekin isinish» deb ta’riflash yaxshiroqdir. Bolani «uyatchan» deb hisoblash, unga nimadir notoʻgʻri ekanligini his qildirishi mumkin yoki u bu uyatchanligi bilan hech narsa qila olmaslik hissini berishi mumkin.

Farzandingizni uyatchanlikni yengishi uchun qoʻllab-quvvatlang

Uyatchanlik har doim ham vaqt oʻtishi bilan yoʻqolmaydi, lekin bolalar boshqa odamlar bilan muloqot qilish orqali oʻziga ishonchni va boshqalar bilan muloqot qilishni oʻrganishi mumkin. Bu maslahatlar sizga yordam berishi mumkin.

Chaqaloqlar va yosh bolalar uchun maslahatlar.

Farzandingizga oʻzini qulay his qilish uchun vaqt bering. Uni notanish kattalarning qoʻllariga toʻgʻridan-toʻgʻri kirishiga majburlamang. Buning oʻrniga, kattalarni bolangiz yonida oʻyinchoq bilan oʻynashga va xotirjam ovozda gapirishga taklif qiling.
Farzandingiz bilan oʻyin guruhlari yoki keng ijtimoiy davralarda birga qoling va unga yon-atrofdagilar bilan kirishuvchan boʻlishiga ko’maklashing. Farzandingiz bunday vaziyatlarga ancha moslashib olganidan soʻng, siz asta-sekin qisqa muddatlarga undan uzoqlashishingiz mumkin. Misol uchun, bolangiz polda oʻynayotganda, siz boshqa kattalar bilan stulga oʻtirishingiz mumkin. Agar zarur holat boʻlibqolsa, uning yoniga qaytishingiz mumkin.
Farzandingiz bilan uning his tuygʻulari haqida gaplashing.
Farzandingizga ortiqcha tasalli berishdan saqlaning.
Boshqalar savollariga javob berish, koʻz bilan aloqa qilish, yangi narsalarni sinab ko‘rish yoki sizdan uzoqda oʻynash kabi “jasur” xatti-harakatlarini maqtang. Farzandingiz nima qilgani haqida aniq gapiring, masalan: “Anvarjon, menga parkdagilarga salom aytishing yoqdi. Buni qilganingda ular qanday tabassum qilganini koʻrdingmi?” kabi.
Farzandingiz sizdan koʻrishi va oʻrganishi uchun ishonchli ijtimoiy xulq-atvorni modellashtirishga harakat qiling. Misol uchun, kimdir sizga salom bersa, doimo alik oling, yoki oʻzingiz salom bering.
Agar boshqa odamlar bolangizni «uyatchan» desa, bolangiz oldida ularni muloyimlik bilan tuzating. Masalan, “Anvarjon boshqa bolalar bilan kirishib ketishi biroz vaqt oladi. U oʻzini xotirjam va qulay sezganda, oʻynashdan xursand boʻladi.” Bu kabi gaplar sizning farzandingizning his-tuygʻularini tushunishingiz haqida unga tushuncha beradi va sekin astalik bilan uyatchanlikni yengishi mumkin.

Maktab yoshidagi bolalar uchun maslahatlar

Uyingizda yoki doʻstingizning uyida turli xil bolalar uchrashuv va kechalarini tashkil qiling. Farzandingiz doʻstingizning uyiga taklif qilinsa, dastlab u bilan birga boʻlsangiz, u oʻzini qulayroq his qilishi mumkin. Siz u bilan boshqa odamlarning uyida oʻtkazadigan vaqtingizni asta-sekin kamaytirishingiz mumkin.
Farzandingiz bilan uyda she’r, hikoya aytishni yoki sinf taqdimotlarini mashq qiling. Bu farzandingizga sinf oldida turishi kerak boʻlganda oʻzini qulay his qilishiga yordam beradi.
Farzandingizni darsdan tashqari mashgʻulotlar bilan shugʻullanishiga sharoit yaratib bering. Ijtimoiy xulq-atvorni shakllantiradigan narsalarni topishga harakat qiling.
Farzandingizga ijtimoiy yigʻilishlardan oldin nimalar qilish kerakligini oʻrgating – masalan, «Odamlar bugun sen bilan gaplashmoqchi. Mahmud amaki gaplashayotganda unga qarashni unutma. Agar shunday qilmasan, u seni uni tinglamayapti deb oʻylashi mumkin.
Yaqin doʻstlari yoki aka ukalari bilan salbiy taqqoslashlardan saqlaning.
Uyatchanlikni yengish uchun qilgan kichkina harakatini ham yuqori baholang, bu farzandingizning oʻzini oʻzi qadrlashiga yordam beradi.

Qachon uyatchanlik muammo boʻlishi mumkin

Farzandingizning uyatchan xulq-atvori, agar u (yoki sizni) koʻp qaygʻuga olib kelsa va kundalik hayotga xalaqit bersa, muammo boʻlishi mumkin. Masalan, uyatchanlik quyidagi hollarda muammo boʻlishi mumkin:

farzandingiz uyatchanligi tufayli biror joylarga borolmaydi yoki uni obora olmaysiz;
bolangiz ziyofat yoki maktab kabi ijtimoiy vaziyatlarda tashvishli, bezovta koʻrinadi;
bolangiz oʻzini yolgʻiz his qilayotganini va boshqa bolalar bilan qanday oʻrtoq boʻlishni bilmasligini aytadi;
farzandingiz sinfda javob yoki savol bera olmasligini his qiladi.

Ba’zi uyatchan bolalarda bu holat yoʻqolishning oʻrniga rivojlanib boradi. Bunday holatda sizga shifokoringiz, pediatringiz yoki psixologingiz kabi mutaxassis yordam berishi mumkin.

Uyatchanlikmi yoki boshqa narsami?

Farzandingizning xatti-harakatining boshqa sabablarini koʻrib chiqish uchun bolangiz va oilaviy sogʻliqni saqlash hamshirasi (yosh chaqaloqlar va chaqaloqlar uchun) yoki farzandingizning oʻqituvchisi (maktabgacha va maktab yoshidagi bolalar uchun) bilan gaplashish toʻgʻri yoʻldir.

Masalan:

Tili chiqishi kechikayotgan bola odamlar bilan gaplashmoqchi boʻlgan belgilarni koʻrsatishi mumkin, masalan, koʻz bilan ishora qilish orqali ijtimoiy aloqalar oʻrnatishga urinish kabi, lekin uni tushunolmayotganlaridan hafsalasi pir boʻlishi mumkin.
Eshitish qobiliyati zaif bola odamlarning gaplarini eshitmasligi yoki ularga javob bermasligi yoki koʻrsatmalarga rioya qilishda qiynalishi mumkin.
- Autizm spektrining buzilishi (ASD) boʻʻgan bola ijtimoiy signallarni oʻqishda qiynalishi, boshqa bolalar kabi oʻynamasligi va ijtimoiy muloqotga qiziqmasligi mumkin.

Farzand tarbiyasiga oid bo’lgan eng yaxshi tavsiyalar jamlangan dasturni yuklab oling.

Linkni bosing: 👉 Farzandim dasturi